SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI BIBLIOTEK PUBLICZNYCH
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2010 R.
10. Podsumowanie
Biblioteki publiczne województwa śląskiego osiągnęły w 2010 r. wiele sukcesów, ale też w swojej pracy napotykały na trudności. Na postawione pytanie o osiagnięcia i sukcesy, w swoich odpowiedziach biblioteki najczęściej wymieniały przedsięwzięcia związane z komputeryzacją placówek np.:wdrażaniem kolejnych modułów użytkowanych systemów bibliotecznych, zakończenie procesów automatyzacji, umozliwienie dostępu do Internetu, zakup lub wymianę sprzętów komputerowych.
Z innych osiągnięć wymieniano: wdrożenie nowych usług bibliotecznych, realizowanie nowatorskich projektów kierowanych do czytelników, uzyskanie nagród, odznaczeń za działalność, pozyskanie dodatkowych środków w różnych programach, udział w Programie Rozwoju Bibliotek.
Najwięcej problemów i trudności przysparzał brak środków finansowych, niedoszacowanie budżetów co prowadziło do znacznego ograniczenia działalności niektórych bibliotek; inne problemy to zły stan bazy lokalowej, ciasnota pomieszczeń, niedostosowanie obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych. Zwracano też uwagę na stagnację wypożyczeń w pewnych grupach czytelniczych, zmniejszającą się liczbę czytelników, problemy z odzyskiwaniem zbiorów od czytelników – dłużników. Zwraca też uwagę fakt, że więcej trudności niż sukcesów wymieniały biblioteki wiejskie (ciasnota lokali, zbyt mała obsada kadrowa, małe środki na działalność). Przeprowadzona corocznie przez Bibliotekę Śląską analiza stanu bibliotek, wskaźników ilustrujących ich działalność prowokuje do pytań o to, czy wobec tendencji obniżania się wskaźników zasięgu czytelnictwa i wykorzystania zbiorów, usługi bibliotek są atrakcyjne i czy biblioteki wystarczająco szybko reagują na zmieniające się potrzeby czytelników.
Miniony 2010 rok nie był czasem większych przeobrażeń. W sieci bibliotecznej zanotowano dalszy jej spadek (z 815 do 813), a więc ograniczenie dostępności dla czytelników. W ostatnich trzech latach liczba bibliotek zmniejszyła się o 4 placówki (filie) w sieci bibliotek miejskich, jak i o 4 w sieci bibliotek gminnych.
Czy tradycyjnie zorganizowaną sieć placówek bibliotecznych, a więc gęstą, mogą zastąpić w jakimś stopniu usługi świadczone z wykorzystaniem technologii informatycznych bez wizyty w budynku biblioteki? Biorąc pod uwagę stopień i formy komputeryzacji, niekompletność rozwiązań w bibliotekach naszego województwa, nie jest to jeszcze możliwe. Funkcjonujący od 2009 roku Program Rozwoju Bibliotek i Program Biblioteka +, zakładają wzmocnienie bibliotek technologicznie i merytorycznie (poprzez szkolenia). Efekty pojawią się za parę lat, ale już teraz są dostrzegalne, bowiem biblioteki które uczestniczyły w I rundzie Programu Rozwoju Bibliotek zostały dobrze wyposażone w sprzęty komputerowe i inne, wspierające i unowocześniające ich działalność. Przed kolejnymi bibliotekami w 2011 r. otwiera się możliwość wzmocnienia technologicznego i merytorycznego poprzez uczestnictwo w II rundzie PRB.
Kolejny problem, na który trzeba zwrócić uwagę to sytuacja organizacyjna bibliotek. Mimo, że samodzielność organizacyjną uzyskała kolejna biblioteka (GBP Ornontowice), to nadal 19 funkcjonowało w strukturach innych instytucji. W 2010 roku, po 11 latach od powołania powiatów nadal w powiecie bieruńsko-lędzińskim biblioteki powiatowej nie utworzono. W pozostałych 16 powiatach ziemskich takie biblioteki funkcjonują. Działalność bibliotek powiatowych nie we wszystkich powiatach znajduje zrozumienie i nadal budzi pewne wątpliwości wśród samorządów powiatowych, co m.in. wyraża się w niskim stopniu ich finansowania.
Spadek wielkości zbiorów bibliotecznych
W ostatnich trzech latach (2008, 2009, 2010) wystąpił wyraźny spadek wielkości zbiorów, szczególnie książek. Poważne zmniejszenie dotacji MKiDN na zakup nowości wydawniczych miało na to wyraźny wpływ. Wskaźnik zakupu zbiorów ze środków samorządowych i dotacji Ministra w 2008 roku wynosił 9,45 wol./100 mieszk., w 2009 roku już 7,45 wol./100 mieszk. i w 2010 roku – 6,68 wol./100 mieszkańców. Mniejsze były środki na zakup nowości zarówno przyznane przez samorządy, jak i zmniejszeniu uległa dotacja MKiDN. Natomiast nadal na dużą skalę prowadzona jest selekcja zbiorów, co widoczne jest w liczbie ubytków, które przekraczają wpływy.
Podkreślić należy postęp w zakresie komputeryzacji placówek bibliotecznych, bowiem na koniec 2010 roku liczba ich wynosiła 677 (o 79 więcej niż w 2009 roku). Bez sprzętu komputerowego i tym samym bez dostępu do Internetu pozostaje jeszcze 136 filii czyli 16,7% wszystkich placówek. Statystycznie na 1 placówkę biblioteczną przypadało 4,47 komputera.
Nowe sposoby korzystania z bibliotek
Sposoby korzystania z bibliotek, udostępniania informacji bardzo się różnicują. Oficjalna statystyka, o czym już pisano w latach poprzednich, jeszcze nie odzwierciedla w swoich badaniach nowych usług bibliotek, które pojawiły się w związku z rozwojem technologii elektronicznych, cyfrowych oraz Internetu. Sprawozdanie GUS za 2010 r. już w pewnym zakresie, uwzględniło informacje o innych formach pracy bibliotek publicznych niż tylko gromadzenie i udostępnianie. Zapowiadane są kolejne zmiany w tej statystyce.
Tradycyjne natomiast wskaźniki ilustrujące poziom czytelnictwa realizowanego za pośrednictwem bibliotek, kolejny już rok wyraźnie się obniżyły. To zjawisko spadku liczby czytelników notuje się w województwie śląskim od 2004 roku; tym samym obniżył się wskaźnik zasięgu czytelnictwa. W 2010 r. szczególnie duży spadek zanotowano w grupie czytelników w wieku do lat 24, a zwłaszcza do lat 19; natomiast od 2009 roku wzrasta liczba czytelników w wieku powyżej 25 lat, a zwłaszcza powyżej lat 60. Zanotowano też spadek liczby wypożyczeń na zewnątrz i na miejscu. Jak zauważają bibliotekarze czytelnicy przenoszą swe zainteresowania na inne, nowe usługi bibliotek, a oferta tych usług stale rośnie. Oby ze wzrostem usług nadążała infrastruktura bibliotek.
Poniżej przedstawiono porównanie sytuacji bibliotek publicznych województwa śląskiego w 2010 r., z sytuacją i wynikami bibliotek w całym kraju. Wskaźniki dotyczące całej Polski obliczono na podstawie danych zawartych w „Zestawieniu zbiorczym o stanie i działalności sieci bibliotek publicznych w 2009 r.”, zamieszczonym na stronie WWW Biblioteki Narodowej.
Tabele zawierają wskaźniki dotyczące:
bazy materialno-organizacyjnej
obciążenia usługami
efektywności
Wskaźniki bazy materialno-organizacyjnej
|
Lp. |
WSKAŹNIKI |
woj. śląskie 2010 |
Polska* |
|---|---|---|---|
|
1 |
Liczba mieszkańców na 1 placówkę |
5 705 |
4 548 |
|
2 |
Powierzchnia użytkowa na 100 mieszk. |
2,7 |
2,5 |
|
3 |
Miejsca w czytelniach na 100 mieszk. |
0,22 |
0,28 |
|
4 |
Liczba książek i czasopism oprawnych na 100 mieszk. |
360 |
350 |
|
5 |
Zakup książek na 100 mieszkańców (wg danych z K-03 GUS) |
6,7 |
7,5 |
|
6 |
Liczba komputerów na 1 placówkę |
4,5 |
3,8 |
Wskaźniki obciążenia usługami
|
Lp. |
WSKAŹNIKI |
woj. śląskie 2010 |
Polska* |
|---|---|---|---|
|
1 |
Liczba czytelników na 1 placówkę |
1 084 |
780 |
|
2 |
Liczba czytelników na 1 m2 |
6,9 |
6,8 |
|
3 |
Liczba czytelników na 1 pracownika1 |
397 |
355 |
|
4 |
Liczba wypożyczeń2 na zewnątrz na 1 pracownika1 |
8 009 |
6 827 |
|
5 |
Liczba udostępnień2 na 1 miejsce w czytelni |
352 |
281 |
Wskaźniki efektywności
|
Lp. |
WSKAŹNIKI |
woj. śląskie 2010 |
Polska* |
|---|---|---|---|
|
1 |
Liczba czytelników na 100 mieszkańców |
19,0 |
17,2 |
|
2 |
Liczba wypożyczeń2 na zewnątrz na 100 mieszkańców |
383 |
330 |
|
3 |
Liczba wypożyczeń2 na 1 jednostkę inwentarzową |
1,01 |
0,90 |
|
4 |
Liczba udostępnień2 w czytelniach na 100 mieszkańców |
79 |
81 |
|
5 |
Liczba wypożyczeń2 na zewnątrz na 1 czytelnika |
20,21 |
20,4 |
* wg danych za 2010 rok
1) pracownicy merytoryczni pełno i niepełnozatrudnieni w osobach fizycznych
2) wypożyczenia na zewnątrz i udostępnianie na miejscu – łącznie książki, czasopisma i zbiory specjalne
