SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI BIBLIOTEK PUBLICZNYCH
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2011 R.
10. Podsumowanie
W 2011 roku mimo wielu problemów i trudności znanych z ostatnich lat, biblioteki woj. śląskiego w większości realizowały satysfakcjonująco zadania statutowe. Zjawiska pozytywne, na które zwróciły uwagę biblioteki, wiązały się z podejmowanymi przez te instytucje inicjatywami w różnych obszarach działania.
Wymienić tu należy:
poszerzenie oferty usług (np. specjalne programy kierowane do osób starszych, wprowadzenie nowych rodzajów zbiorów, praca na rzecz osób niepełnosprawnych, wdrażanie i realizacja projektów, na które pozyskiwano dodatkowe środki)
wprowadzenie nowych technologii (np. system i punkty e-informacji kulturalnej w sieci bibliotecznej miasta, elektroniczna obsługa czytelników, digitalizacja zbiorów, uruchomienie katalogu w Internecie, zakończenie retrokonwersji zbiorów, nowe technologie komunikowania się z czytelnikami)
pozyskiwanie dofinansowania własnych projektów bibliotek w ramach różnych programów (np. „Aktywna Biblioteka”, „Akademia Orange”)
doskonalenie zawodowe i podnoszenie kwalifikacji przez pracowników
podnoszenie funkcjonalności i estetyki pomieszczeń, remonty; zmiany lokalizacji placówek na lepsze; przyjęcie planów rozbudowy, modernizacji lokali i obiektów
wzrost liczby czytelników i wypożyczeń (w niektórych bibliotekach)
własne wydawnictwa.
Biblioteki nie ukrywały też trudności, a te dotyczyły tych samych obszarów, w jakich inne biblioteki, uzyskały sukcesy. W części bibliotek odnotowano spadek liczby czytelników, stagnację wypożyczeń wśród młodzieży, brak spodziewanych efektów we współpracy z Krajowym Rejestrem Długów, kłopoty z odzyskiwaniem zbiorów. Biblioteki, jako utrudnienie wymieniały też niekorzystne usytuowanie ich siedzib, poza centrum miejscowości i niedostosowanie obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych i starszych; niewykonanie szeregu remontów, wymiany wyposażenia oraz przestarzałych sprzętów komputerowych ze względu na brak stosownego zabezpieczenia finansowego.
Na wyniki działalności bibliotek miała również wpływ zbyt mała liczba pracowników merytorycznych; nadal funkcjonowały biblioteki gminne o obsadzie jednoosobowej.
W 2011 r. kontynuowano w województwie śląskim realizację Programu Rozwoju Bibliotek Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, przedsięwzięcia zapoczątkowanego w 2009 roku, którego celem jest wzmocnienie systemu bibliotecznego w całym kraju przez wsparcie technologiczne i szkolenia bibliotekarzy z bibliotek gmin wiejskich i małych miast (do 20 tys. mieszkańców).
Biblioteki gminne i małe miejskie, które nie przystąpiły do PRB, miały możliwość uczestniczenia w szkoleniach organizowanych przez Bibliotekę Śląską w ramach programu dotacyjnego „Biblioteka+”.
Chcąc podsumować i ocenić najważniejsze osiągnięcia i wyniki pracy bibliotek w 2011 r., zwrócić należy uwagę na poniższe dane. Liczba bibliotek i filii wzrosła o 2 placówki, ale jak wynika ze sprawozdań GUS K-03 za 2011 r., 5 filii przez znaczną część roku było nieczynnych.
Nadal nasze województwo pozostawało w grupie regionów, w których przypada wysoka liczba mieszkańców na 1 placówkę. W województwie śląskim jest to 5 682 mieszkańców, przy średniej dla kraju 4 579.
Sytuacja formalno-prawna bibliotek nie zmieniła się w ub. roku. Nadal 17 bibliotek połączonych było z ośrodkami kultury, a 2 działały w strukturach urzędów.
Zmiana ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej
Niestety, wejście w życie „Ustawy z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw” (Dz. .U. z 30 września 2011 r. Nr 207, poz. 1230), nie wróży stabilności organizacyjnej bibliotek, zwłaszcza w gminach wiejskich. W swoich postanowieniach Ustawa dopuszcza bowiem możliwość łączenia ze sobą instytucji kultury. Projekty połączenia bibliotek z innymi instytucjami już istnieją. Najwcześniej jednak takie uchwały w odniesieniu do bibliotek, będzie można podjąć po 1 października 2012 r., pod warunkiem uzyskiwania stosownych opinii i zgody Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Dysponując środkami na zakup zbiorów, które nie były wystarczające w odniesieniu do potrzeb czytelniczych i przyjętych standardów zaopatrzenia w nowości, biblioteki z dużą starannością dokonywały wyboru nowych książek i innych zbiorów. Wielkość księgozbiorów bibliotek woj. śląskiego, porównując lata poprzednie, ciągle się zmniejsza. Nabytki w ciągu roku nie wyrównują ubytków, które są konieczne (selekcja książek zdezaktualizowanych, zniszczonych, zagubionych itp.).
Wskaźniki zakupu uzyskane w 2011 r. pozostawały na poziomie roku poprzedniego. Natomiast wskaźnik zakupu nowości ze środków samorządowych i z programu Biblioteki Narodowej ukształtował się na poziomie 7,25 wol. na 100 mieszkańców i był wyższy niż w 2010 r. Środki pochodzące z programu BN przeznaczone dla bibliotek naszego województwa były o kilkaset tysięcy złotych większe, stąd też ten wskaźnik nieco wzrósł.
W analizowanym roku, 725 spośród 815 bibliotek publicznych i ich filii użytkowało komputery (89%). W stosunku do roku ubiegłego przybyło kolejnych 48 (tj. 6,6%) placówek bibliotecznych wyposażonych w ten sprzęt.
90 filii bibliotecznych pozostawało bez sprzętu komputerowego czyli 11% wszystkich bibliotek i filii. Na jedną jednostkę organizacyjną sieci przypadało w 2011 r. 4,9 komputera (w 2010 r. - 4,5).
Nie bez wpływu na stan wyposażenia bibliotek w sprzęt komputerowy, jest Program Rozwoju Bibliotek, w którego założeniach jest wsparcie technologiczne bibliotek.
Spadek liczby czytelników
Niekorzystnym zjawiskiem jest ciągły spadek liczby czytelników. W 2011 r. nie był on już tak dotkliwy jak w 2010 r., a wskaźnik zasięgu czytelnictwa utrzymał się na poziomie 19 czytelników na 100 mieszkańców. Zauważyć warto, że następuje proces przesuwania się struktury wieku czytelników w kierunku starszych grup wiekowych, tym samym następują zmiany w strukturze grup zawodowych. Jest to niewątpliwie wpływ wielu czynników demograficznych. Największy ubytek zarejestrowanych czytelników bibliotek w 2011 r. (w liczbach bezwzględnych), odnotowano w grupie wiekowej 16-19 lat i 20-24 lata oraz w grupie uczniów. Z kolei największy wzrost rejestrowanych czytelników odnotowano w grupie wiekowej pow. 60 lat i w grupie zawodowej wśród tzw. „Pozostałych” (tu rejestruje się np. emerytów, bezrobotnych, dzieci poza obowiązkiem szkolnym). Warto jeszcze zaznaczyć, że czytelnicy wypożyczyli w 2011 r. więcej książek na zewnątrz niż w 2010 r. Jednak mniejsze były udostępnienia na miejscu zarówno książek, czasopism, jak i zbiorów specjalnych.
Sprawozdawczością GUS-owską za 2011 r. objęto także inne usługi bibliotek. Wskazać tu należy na usługi elektroniczne, korzystanie ze zbiorów elektronicznych dostępnych zdalnie w sieciach lokalnych oraz inne poza udostępnieniami, formy działalności bibliotek (szkolenia, imprezy różnego typu, konferencje, seminaria).
Obok czytelników aktywnie wypożyczających, GUS zebrał dane o użytkownikach zarejestrowanych i było ich w bibliotekach województwa śląskiego 1.207.237. Natomiast odwiedzin zanotowano 9.417.599. Statystycznie każdy mieszkaniec województwa, od niemowlaka po emeryta, odwiedził bibliotekę dwukrotnie w ciągu roku.
Biblioteki naszego województwa w 2011 r. zorganizowały 42.036 różnych imprez: literackich, edukacyjnych, wystaw, w których brało udział 819.990 uczestników. Na 1 placówkę i filię przypadało więc statystycznie 51 przedsięwzięć w ciągu roku. Są to liczby godne uwagi i wielkiego uznania dla bibliotek, które podejmowały wysiłek zmiany swojego wizerunku.
Poniżej przedstawiono porównanie sytuacji bibliotek publicznych województwa śląskiego w 2011 r. z sytuacją bibliotek w całym kraju.
Tabele zawierają wskaźniki dotyczące:
bazy materialno-organizacyjnej
obciążenia usługami
efektywności
Wskaźniki bazy materialno-organizacyjnej
|
Lp. |
WSKAŹNIKI |
woj. śląskie 2011 |
Polska* |
|---|---|---|---|
|
1 |
Liczba mieszkańców na 1 placówkę |
5 682 |
4 579 |
|
2 |
Powierzchnia użytkowa na 100 mieszkańców |
2,7 |
2,5 |
|
3 |
Miejsca w czytelniach na 100 mieszkańców |
0,23 |
0,28 |
|
4 |
Liczba książek i czasopism oprawnych na 100 mieszk. |
361 |
348 |
|
5 |
Zakup książek na 100 mieszk. (wg danych z K-03 GUS) |
7,2 |
7,1 |
|
6 |
Liczba komputerów na 1 placówkę |
4,9 |
4,2 |
Wskaźniki obciążenia usługami
|
Lp. |
WSKAŹNIKI |
woj. śląskie 2011 |
Polska* |
|---|---|---|---|
|
1 |
Liczba czytelników na 1 placówkę |
1 076 |
779 |
|
2 |
Liczba czytelników na 1 m2 |
6,9 |
6,6 |
|
3 |
Liczba czytelników na 1 pracownika1 |
398 |
356 |
|
4 |
Liczba wypożyczeń2 na zewnątrz na 1 pracownika1 |
8 067 |
6 773 |
|
5 |
Liczba udostępnień2 na 1 miejsce w czytelni |
323 |
261 |
Wskaźniki efektywności
|
Lp. |
WSKAŹNIKI |
woj. śląskie 2011 |
Polska* |
|---|---|---|---|
|
1 |
Liczba czytelników na 100 mieszkańców |
19,0 |
17,0 |
|
2 |
Liczba wypożyczeń2 na zewnątrz na 100 mieszkańców |
383 |
323 |
|
3 |
Liczba wypożyczeń2 na 1 jednostkę inwentarzową |
1,00 |
0,90 |
|
4 |
Liczba udostępnień2 w czytelniach na 100 mieszkańców |
74 |
78 |
|
5 |
Liczba wypożyczeń2 na zewnątrz na 1 czytelnika |
20,2 |
19,0 |
* wg danych za 2010 rok zawartych w „Zestawieniu zbiorczym o stanie i działalności sieci bibliotek publicznych w 2010 r.”, zamieszczonym na stronie WWW Biblioteki Narodowej
1) pracownicy merytoryczni pełno i niepełnozatrudnieni w osobach fizycznych
2) wypożyczenia na zewnątrz i udostępnianie na miejscu - łącznie książki, czasopisma, pozostałe zbiory nieelektroniczne oraz zbiory elektroniczne na nośniku fizycznym
