Biblioteka Śląska > Sprawozdania > 2019 > 6. Zbiory biblioteczne

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI BIBLIOTEK PUBLICZNYCH
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2019 R.

6.1. Stan zbiorów

ogółem księgozbiór liczył	15 886 401 wol.
w tym:
książek	15 519 882 wol.
czasopism oprawnych	366 519 wol.
czasopism bieżących	11 447 tyt.
zbiorów nieelektronicznych (specjalnych)	1 200 961 jedn. inw.
w tym:
zbiorów elektronicznych zinwentaryzowanych	33 070 jedn. inw.
licencjonowanych zbiorów elektronicznych*	237 329 jedn. inw.
materiałów zdigitalizowanych	331 024 jedn. inw.

* do których biblioteka opłaciła dostęp

W 2019 roku w księgozbiorach śląskich bibliotek publicznych przybyło ogółem 610 744 woluminy. W ramach zakupu ze środków samorządowych zakupiono 292 821 woluminów książek o wartości 6 426 202 zł i 24 901 woluminów pozostałych zbiorów nieelektronicznych o wartości 579 549 zł, z tego zbiorów audiowizualnych było 23 769 jednostek o wartości 509 337 zł. W ramach zbiorów audiowizualnych zakupionych poza dotacją można wyszczególnić 19 392 jednostki książki mówionej zakupionej o wspólnej wartości 366 667 zł.

Dotacje Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pozwoliły bibliotekom zakupić 144 918 woluminów książek o wartości 3 185 940 zł, 4 389 jednostek zbiorów nieelektronicznych za łączną kwotę 84 737 zł, w tym 4 383 jednosteki książki mówionej za 84 574 zł. W ramach darów i wymiany pozyskano 130 884 woluminy książek (wartość: 2 194 711 zł), 12 831 jednostek pozostałych zbiorów nieelektronicznych (wartość: 133 685 zł), w tym 2 795 jednostek książki mówionej (wartość: 40 123 zł).

Struktura księgozbiorów 168 bibliotek publicznych woj. śląskiego (bez Biblioteki Śląskiej w Katowicach) wynosiła ogółem 13 788 015 woluminów. Struktura przedstawiała się następująco:

• literatura piękna dla dorosłych: 6 221 114 wol.

• literatura dla dzieci i młodzieży: 3 226 333 wol.

• literatura popularnonaukowa: 4 340 568 wol.

Graficzna prezentacja procentowych wartości struktury zbiorów śląskich została ujęta w poniższym wykresie kołowym:

Struktura księgozbioru

Zatwierdzony przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego budżet Priorytetu 1 na całą Polskę wynosił 26,5 mln zł. Umożliwiał bibliotekom zakup książek, multimediów, wydawnictw nutowych, kartograficznych, bieżących czasopism kulturalnych oraz społeczno-kulturalnych. W zasadach przyznawania dotacji wzięto pod uwagę poziom zamożności poszczególnych gmin, według którego przyznano minimalne wkłady własne dla bibliotek (grupa 1 – 50%, grupa 2 – 60%, grupa 3 – 70% wszystkich środków finansowych przeznaczonych na realizację zadania przez bibliotekę wnioskującą o dofinansowanie).

169 bibliotek publicznych woj. śląskiego wzbogaciło swe zbiory dzięki środkom uzyskanym z dotacji Biblioteki Narodowej, w ramach programu „Zakup nowości wydawniczych do bibliotek” Priorytet 1 w całkowitej kwocie 3 265 200 zł. W porównaniu do poprzedniego analizowanego roku dotacja była niższa o 48 942 zł, ponieważ w 2018 roku wynosiła 3 314 142 zł.

Nieodłączną kwestią zarządzania zbiorami jest ubytkowanie księgozbiorów. W 2019 roku ubytki księgozbiorów bibliotek publicznych woj. śląskiego wyniosły 763 478 woluminów, czyli 4,8% stanu całego księgozbioru.

Wskaźnik zakupu zbiorów w skali całego województwa, powiatów ziemskich oraz grodzkich w 2018 roku oraz 2019 roku wynosił:

w 2018 roku				w 2019 roku
	całego województwa
		12 wol. / 100 mieszk.		13 wol. / 100 mieszk.
	w tym:	6 wol. ze środków samorządowych	w tym:	6 wol. ze środków samorządowych
	powiatów ziemskich
		12 wol. / 100 mieszk.		14 wol. / 100 mieszk.
	w tym:	6 wol. ze środków samorządowych	w tym:	7 wol. ze środków samorządowych
	powiatów grodzkich
		10 wol. / 100 mieszk.		10 wol. / 100 mieszk.
	w tym:	5 wol. ze środków samorządowych	w tym:	6 wol. ze środków samorządowych

Wskaźnik zakupu ogółem w 2019 roku na 100 mieszkańców dla całego województwa wynosił 13, dla powiatów ziemskich było to 14 woluminów, a dla powiatów grodzkich wynosił 10 woluminów. W porównaniu do 2018 roku, wzrost wskaźnika nastąpił w powiatach ziemskich (+2 wol.) i dla całego województwa (+1 wol.). W powiatach grodzkich wynosił tyle samo. Ze środków samorządowych najwięcej woluminów zakupiono w powiatach ziemskich (7 wol./100 mieszk.), w powiatach grodzkich i dla całego województwa wynosił tyle samo (6 wol./100 mieszk.). Wskaźniki zakupu ze środków samorządowych w 2019 roku w skali województwa w porównaniu do 2018 roku wynosiły tyle samo. W powiatach ziemskich oraz grodzkich wzrósł o 1 wol. Biorąc pod uwagę oba wskaźniki zakupu zbiorów (ogólny i ze środków samorządowych) w powiatach ziemskich i grodzkich oraz województwie można zauważyć, że wzrost zakupu w 2019 roku nastąpił w bibliotekach powiatów ziemskich.

Zakup woluminów na 100 mieszkańców w poszczególnych powiatach ziemskich oraz grodzkich województwa śląskiego przedstawiają poniższe tabele oraz wykresy.

Powiaty ziemskie

Ogółem			Powiat	(w tym ze środków samorządowych)
(różne źródła wpływów)
2019	2018	Różnica +/-		2019	2018	Różnica +/-
30	15	+5	lubliniecki	10	9	+1
16	14	+2	cieszyński	9	8	+1
16	14	+2	będziński	9	8	+1
16	12	+4	kłobucki	9	8	+1
15	13	+2	bielski	9	8	+1
14	11	+3	pszczyński	7	5	+2
13	13	Bz	gliwicki	6	6	Bz
13	13	Bz	bieruńsko-lędziński	8	8	Bz
13	12	+1	raciborski	7	6	+1
13	12	+1	rybnicki	7	7	Bz
12	13	-1	żywiecki	6	6	Bz
12	12	Bz	mikołowski	6	6	Bz
12	11	+1	tarnogórski	6	5	+1
12	11	+1	wodzisławski	6	6	Bz
12	10	+2	zawierciański	6	5	+1
10	9	+1	częstochowski	6	5	+1
7	6	+1	myszkowski	4	4	bz

Wskaźnik nabytków w powiatach ziemskich w 2019 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)

Wskaźnik nabytków w powiatach ziemskich w 2018 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)

Powiaty grodzkie

Ogółem			Powiat	(w tym ze środków samorządowych)
(różne źródła wpływów)
2019	2018	Różnica +/-		2019	2018	Różnica +/-
17	18	-1	Dąbrowa Górnicza	11	13	-2
17	16	+1	Jastrzębie-Zdrój	12	9	+3
15	14	+1	Tychy	7	7	Bz
14	17	-3	Jaworzno	9	9	Bz
14	9	+5	Żory	8	5	+3
13	13	Bz	Rybnik	7	7	Bz
12	11	+1	Bielsko-Biała	6	4	+2
12	11	+1	Katowice	6	6	Bz
12	10	+2	Piekary Śląskie	4	2	+2
12	10	+2	Mysłowice	7	5	+2
10	10	Bz	Siemianowice Śląskie	5	4	+1
10	10	Bz	Częstochowa	6	5	+1
8	9	-1	Gliwice	5	5	Bz
8	9	-1	Sosnowiec	5	5	Bz
7	8	-1	Chorzów	3	3	Bz
7	7	Bz	Zabrze	3	3	Bz
7	6	+1	Świętochłowice	3	3	Bz
5	6	-1	Ruda Śląska	2	2	Bz
4	6	-2	Bytom	1	2	-1

Wskaźnik nabytków w powiatach grodzkich w 2019 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)

Wskaźnik nabytków w powiatach grodzkich w 2018 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)

Analiza powyższych danych wskazuje na zwiększenie wskaźników zakupu zbiorów przez biblioteki powiatów ziemskich i grodzkich w 2018 roku oraz 2019 roku.

W 2019 roku w bibliotekach trzynastu powiatów zwiększyły się wskaźniki ogólnego zakupu zbiorów (będziński, bielski, cieszyński, częstochowski, kłobucki, lubliniecki, myszkowski, pszczyński, raciborski, rybnicki, tarnogórski, wodzisławski, zawierciański), w jednym zmniejszyły się (żywiecki), a w trzech kolejnych pozostały bez zmian (bieruńsko-lędziński, gliwicki, mikołowski).

Wskaźniki zakupu ze środków samorządowych w dziesięciu powiatach zwiększyły się (będziński, bielski, cieszyński, częstochowski, kłobucki, lubliniecki, pszczyński, raciborski, tarnogórski, zawierciański) a w pozostałych siedmiu pozostały bez zmian (bieruńsko-lędziński, gliwicki, mikołowski, myszkowski, rybnicki, wodzisławski, żywiecki). W 2019 roku nie było powiatu, który odnotował spadek wskaźników zakupu ze środków samorządowych w porównaniu do poprzedniego roku.

W ośmiu bibliotekach grodzkich w 2019 roku odnotowano wzrost wskaźników ogólnego zakupu (Bielsko-Biała, Jastrzębie-Zdrój, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Świętochłowice, Tychy, Żory), w siedmiu pojawił się spadek (Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Ruda Śląska, Sosnowiec) a w czterech wskaźniki były bez zmian (Częstochowa, Rybnik, Siemianowice Śląskie, Zabrze).

Wskaźnik zakupu zbiorów ze środków samorządowych w 2019 roku zwiększył się w siedmiu bibliotekach powiatów grodzkich (Bielsko-Biała, Częstochowa, Jastrzębie-Zdrój, Mysłowice, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie, Żory), w dwóch zmniejszył się (Bytom, Dąbrowa Górnicza), a pozostał bez zmian w dziesięciu bibliotekach miejskich (Chorzów, Gliwice, Jaworzno, Katowice, Ruda Śląska, Rybnik, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze).

W 2019 roku średnia cena książki zakupionej do biblioteki ze środków samorządowych w województwie śląskim oraz powiatach ziemskich wynosiła 22 złote, tak jak w 2018 roku. W bibliotekach powiatów grodzkich średnia cena zakupionej książki wynosiła 21 złotych, czyli wzrosła o jeden złoty w porównaniu do poprzedniego roku (w 2018 roku było to 20 zł).

Podsumowanie zakupu ogółem

Analizując globalnie wskaźniki zakupu zbiorów ogólnego oraz ze środków samorządowych należy odnieść się do kryteriów Priorytetu 1 „Zakup nowości wydawniczych do bibliotek publicznych” Programu Wieloletniego „Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa” obowiązującego w latach 2016–2020. Jego głównym celem jest poprawa czytelnictwa w Polsce i wzmocnienie bibliotek publicznych jako lokalnych ośrodków dostępu do kultury i wiedzy. Należy podkreślić, że zakup zbiorów w ramach dotacji pozostaje najczęstszą formą pozyskiwania zbiorów w bibliotekach publicznych.

Od 2016 roku przyznawana dotacja wynosi ogółem dla wszystkich województw 26 500 000 zł. Podział środków dla województw jest zależny od kryteriów czytelnictwa i demograficznego. Województwo śląskie w ostatnich latach otrzymywało środki utrzymujące się mniej więcej na tym samym poziomie – kwota oscylowała między 3 351 257 zł (2016 rok) a 3 265 200 zł (2019 rok). W założeniach Priorytetu 1 następuje każdego roku wzrost o 10% wkładu własnego, co powinno zwiększać środki przyznawane na zakup nowości i powiększenie liczby nowości w bibliotekach. Czy faktycznie tak się dzieje?

Z powyższych zestawień Zakupu woluminów na 100 mieszkańców w poszczególnych powiatach ziemskich oraz grodzkich województwa śląskiego wynika, że zakup zbiorów ze środków samorządowych oraz innych w 2019 roku wzrósł w bibliotekach powiatów ziemskich i grodzkich. Wskaźniki zakupu, ujmując wszystkie źródła wpływów, wzrosły ogółem w trzynastu powiatach ziemskich (będziński, bielski, cieszyński, częstochowski, kłobucki, lubliniecki, myszkowski, pszczyński, raciborski, rybnicki, tarnogórski, wodzisławski, zawierciański) i w trzech powiatach utrzymały się na tym samym poziomie co w poprzednim roku (bieruńsko-lędziński, gliwicki, mikołowski). Tylko jeden powiat (żywiecki) zanotował spadek zakupu środków zarówno ze środków samorządowych jak i innych.

W powiatach grodzkich wzrost zakupu występuje w mniejszej liczbie bibliotek. Zwiększenie wskaźnika zakupu występuje w dziesięciu bibliotekach (Bielsko-Biała, Częstochowa, Jastrzębie-Zdrój, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie, Świętochłowice, Tychy, Żory), a w dwóch wynosił tyle samo (Rybnik, Zabrze). Aż w siedmiu bibliotekach powiatów grodzkich ogólny wskaźnik zakupu zbiorów zmniejszył się (Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Ruda Śląska, Sosnowiec). Jest to sygnał, że biblioteki te przeznaczyły mniej środków na zakup książek ze środków własnych oraz z dotacji, co mogło wynikać z kilku czynników: wzrostu grupy zamożności gminy i wkładu własnego, gorszej sytuacji finansowej organizatora i przyznania mniejszych środków na funkcjonowanie bibliotek.

6.2. Polityka gromadzenia zbiorów (książkowych, nieksiążkowych; preferencje)

Biblioteki publiczne województwa śląskiego powiększają swoje księgozbiory drogą zakupu, darów oraz wymiany. Zakup dokonywany w ramach środków własnych oraz przekazanych przez władze samorządowe, obejmował także dofinansowanie z programu Biblioteki Narodowej „Zakup nowości wydawniczych do bibliotek” Priorytet 1. W 2019 roku kwota całkowita dofinansowania w Priorytecie 1 programu Biblioteki Narodowej dla wszystkich województw wyniosła 26 500 000 zł, a dla 169 bibliotek województwa śląskiego była to kwota 3 265 200 zł.

Przyznana dotacja pozwalała bibliotekom na zakup każdej publikacji, która ukazała się drukiem lub na innym nośniku (książki mówione, pisane alfabetem Braille’a, książki elektroniczne, multimedia, wydawnictwa nutowe i kartograficzne). Ważne, aby była ona dostępna na rynku księgarskim, niezależnie, czy było to pierwsze czy kolejne wydanie. W ramach dotacji można było dokonać zakupu także czasopism o charakterze kulturalnym i społeczno-kulturalnym o częstotliwości ukazywania się od miesięcznika do rocznika. Biblioteki nie mogły kupować podręczników szkolnych, streszczeń lektur szkolnych, programów i gier komputerowych, filmów i nagrań muzycznych, dokumentów ikonograficznych, kolekcji historycznych pozyskiwanych od osób prywatnych lub z innych instytucji, a także książek i innych dokumentów dostępnych na rynku antykwarycznym. Z przyznanych środków biblioteki nie mogły także opłacać prenumeraty, czasopism elektronicznych, regionalnych i ogólnopolskich ukazujących się częściej niż miesięcznik oraz kupować licencji na dostęp do baz danych.

Bibliotekarze zauważają wzrost wypożyczeń audiobooków oraz częstsze zapytania o książkę elektroniczną, głównie w powiatach grodzkich, dlatego w planowaniu zakupu zbiorów starają się je uwzględnić. Coraz mniej wypożyczanych jest czasopism na zewnątrz, co może być spowodowane większym dostępem do artykułów w wersji online.

Inne źródła gromadzenia zbiorów

Oprócz środków samorządowych i dotacji Biblioteki Narodowej, biblioteki starały się pozyskiwać środki na zakup książek z innych źródeł. W 2019 roku drogą darów, wymiany czy zakupu z grantów pozyskano 130 884 wol. książek o wartości 2 194 711 zł oraz zbiory nieelektroniczne w liczbie 12 831 wol. o wartości 133 685 zł. Tak jak w latach poprzednich biblioteki wnioskowały do następujących instytucji o środki pozwalające zakupić materiały biblioteczne:

• komisji – Komisja ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych działająca przy urzędach,

• fundacji – Fundacja „Klucz”, Fundacja „Stupa House”, Fundacji „Żydowski Chidusz”, Fundacja „Wyklęci”,

• lokalnych funduszy – Fundusz Sołecki wsi Żuraw k. Janowa,

• stowarzyszeń – Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym Larix, Stowarzyszenie „Sztukater”, Stowarzyszenie „LGD Morawskie Wrota”,

• organizacji pożytku publicznego – Polski Związek Niewidomych, Wspólnota Leśna Czernichów, Związek Stowarzyszeń Fandom Polska.

Pozyskane środki pozwoliły na poszerzenie księgozbioru o literaturę o uzależnieniach, problemach społecznych i kulturowych.Dodatkowym źródłem pozyskania zbiorów były dary od czytelników, urzędów miast i gmin oraz instytucji miejskich. Biblioteki publiczne uzyskały książki od Rady Jednostki Pomocniczej w Katowicach, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Raciborzu oraz klubów przyjaciół biblioteki działających przy bibliotekach publicznych w Piekarach Śląskich, Raciborzu oraz Świętochłowicach.

W 2019 roku za sprawą Budżetu Obywatelskiego środki finansowe na działalność biblioteki otrzymało dziesięciu bibliotek publicznych: Książnica Beskidzka w Bielsku-Białej, Biblioteka Publiczna w Częstochowie, Miejska Biblioteka Publiczna w Dąbrowie Górniczej, Miejska Biblioteka Publiczna w Gliwicach, Miejska Biblioteka Publiczna w Katowicach, Miejska Biblioteka Publiczna w Piekarach Śląskich, Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Raciborzu, Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Rybniku, Miejska Biblioteka Publiczna w Sosnowcu, Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna w Pszczynie. Otrzymane dofinansowanie zostało przeznaczone na zakup nowości i audio-booków, spotkania i warsztaty z pisarzami, wyposażenie oraz remont placówek. Łączna kwota przyznana książnicom w województwie śląskim na wygrane projekty w ramach budżetu wynosiła 2 409 057 zł.

Śląskie biblioteki publiczne wzięły udział w kolejnej edycji ogólnopolskiego konkursu Przerwa na wspólne czytanie, którego organizatorami była firma Ferrero Polska Commercial Sp. z o.o., producent Mlecznej kanapki, oraz Wydawnictwo Znak. Do wygrania w głosowaniu online były pufy oraz zestawy książek. Nagrody otrzymały następujące biblioteki: Miejska Biblioteka Publiczna w Orzeszu, Gminna Biblioteka Publiczna w Boronowie, Gminna Biblioteka Publiczna w Chybiu, Gminna Biblioteka Publiczna w Niegowie, Gminna Biblioteka Publiczna w Miedźnie oraz Gminna Biblioteka Publiczna w Rudniku.

W minionym roku bibliotekom publicznym zaproponowano w darze książki i czasopisma:

• miesięcznik „Śląsk”: numery styczniowy oraz lutowy otrzymały wszystkie biblioteki publiczne woj. śląskiego;

• kwartalnik „Fabryka Silesia” (wybrane numery) otrzymały Książnica Beskidzka w Bielsku-Białej i Miejska Biblioteka Publiczna w Jaworznie;

• kwartalnik „Wyklęci”. Dar Fundacji Kwartalnika Wyklęci otrzymały zainteresowane biblioteki;

• publikacja „Duchowni. Ofiary Niemieckiego Zniewolenia” autorstwa Jerzego Klistały. Dar Fundacji Kwartalnika Wyklęci otrzymały zainteresowane biblioteki;

• publikacja „Pamięć IV. Polscy uchodźcy na Węgrzech 1939–1946. Suplement” autorstwa Krystyny i Grzegorza Łubczyków. Dar Urzędu Marszałkowskiego w Katowicach otrzymały zainteresowane biblioteki.

Zbiory elektroniczne

W zakresie polityki gromadzenia elektronicznych zbiorów istotne znaczenie ma Śląskie Konsorcjum IBUK, do którego w 2019 roku należało 27 bibliotek publicznych. Placówki zrzeszone w konsorcjum oferowały swoim czytelnikom stały dostęp do platformy internetowej, gdzie znajduje się ponad 2 300 publikacji z takich dziedzin, jak nauki ekonomiczne, humanistyczne, społeczne, informatyka, prawo, medycyna i matematyczno-przyrodnicze. Na platformie można było również znaleźć literaturę faktu oraz literaturę piękną, książki przeznaczone dla dzieci i młodzieży, poradniki, słowniki i kompendia Wydawnictwa PWN. Zasadą jest, że im więcej bibliotek w konsorcjum, tym większa liczba tytułów e-booków w ofercie.

Placówki należące do sieci IBUK w ubiegłym roku to biblioteki publiczne w Bestwinie, Będzinie, Częstochowie, Gliwicach, Jasienicy, Jastrzębiu-Zdroju, Jaworznie, Katowicach (Biblioteka Śląska), Łazach, Mysłowicach, Pawłowicach, Piekarach Śląskich, Pyskowicach, Raciborzu, Rudzie Śląskiej, Rybniku, Siemianowicach Śląskich, Sosnowcu, Świętochłowicach, Tarnowskich Górach, Tychach, Wiśle, Wodzisławiu Śląskim, Zabrzu, Zawierciu, Żorach i Żywcu.

W 2019 roku dostęp do platformy ebooków Legimi umożliwiły swoim czytelnikom: Książnica Beskidzka w Bielsku-Białej, Miejska Biblioteka Publiczna w Gliwicach, Miejska Biblioteka Publiczna w Jaworznie, Miejska Biblioteka Publiczna w Katowicach oraz Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Raciborzu. Biblioteki najczęściej korzystały z pakietu dostępu do 20 000 książek przy opcji 800 000 stron do przeczytania dla 150 czytelników miesięcznie. Legimi wyróżnia się spośród innych ofert szerokim dostępem do e-booków z zakresu najnowszej literatury beletrystycznej.

Oprócz platform e-booków śląskie biblioteki wykupiły także dostęp do baz wolnelektury.pl, Gazety Prawnej Online, Infor Lex, System Informacji Prawnej Lex Sigma i Poradnika Instytucji Kultury (Miejska Biblioteka Publiczna w Bytomiu, Miejska Biblioteka Publiczna w Jaworznie, Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna w Lublińcu, Miejska Biblioteka Publiczna w Radzionkowie, Gminna Biblioteka Publiczna w Buczkowicach).

Z projektu cyfrowej wypożyczalni międzybibliotecznej książek i czasopism naukowych Academica Biblioteki Narodowej korzysta 30 bibliotek publicznych woj. śląskiego. Czytelnicy w określonym czasie mają bezpłatny dostęp do pozycji objętych prawem autorskim w swoich placówkach. Warto podkreślić, że zasoby Academica są bardzo poszukiwane przez studentów, pracowników naukowych i regionalistów.

Academica BN dostępna jest w Miejsko-Powiatowej Bibliotece Publicznej w Będzinie (Centrala oraz Filia nr 3 „Dworzec”), Gminnej Bibliotece Publicznej w Bestwinie, Książnicy Beskidzkiej w Bielsku-Białej, Miejskiej Bibliotece Publicznej w Bytomiu, Bibliotece Publicznej w Częstochowie, Miejskiej Bibliotece Publicznej w Dąbrowie Górniczej, Miejskiej Bibliotece Publicznej w Gliwicach (Biblioteka Centralna, Czytelnia Prasy oraz Filie nr 5, 6, 7, 9, 11, 13, 15, 16, 17, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 30), Gminnej Bibliotece Publicznej w Godowie, Miejskiej Bibliotece Publicznej w Jastrzębiu-Zdroju (Centrala i Filia nr 2), Miejskiej Bibliotece Publicznej w Jaworznie, Bibliotece Śląskiej, Miejskiej Bibliotece Publicznej w Katowicach (Filie nr 6, 11, 13, 15, 23, 27, 30), Miejskiej Bibliotece Publicznej w Knurowie, Gminnej Bibliotece Publicznej w Kozach, Gminnej Bibliotece Publicznej w Lelowie, Gminnej Bibliotece Publicznej w Lipiu, Powiatowej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Łaziskach Górnych, Gminnej Bibliotece Publicznej w Olsztynie, Gminnej Bibliotece Publicznej w Pawłowicach, Miejskiej Bibliotece Publicznej w Piekarach Śląskich (Centrala i Filie nr 2, 6), Gminnej Bibliotece Publicznej w Poraju, Miejsko-Powiatowej Bibliotece Publicznej w Pszczynie, Miejskiej Bibliotece Publicznej w Rudzie Śląskiej, Powiatowej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Rybniku, Miejskiej Bibliotece Publicznej w Sosnowcu, Miejskiej Bibliotece Publicznej w Tarnowskich Górach, Miejskiej Bibliotece Publicznej w Tychach, Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej w Zawierciu, Miejskiej Bibliotece Publicznej w Żorach oraz Żywieckiej Bibliotece Publicznej (Centrala i Filie nr 1, 2).

W 2019 roku książnice opłaciły dostęp do licencjonowanych zbiorów elektronicznych w liczbie 237 329 jedn., w tym 237 259 książek elektronicznych, 38 czasopism elektronicznych, 29 baz danych oraz 3 innych zbiorów elektronicznych. Był to większy dostęp niż w 2018 roku, gdzie czytelnicy mogli skorzystać z 99 476 wol. książek elektronicznych, 37 tytułów czasopism, 42 baz danych oraz 3 innych zbiorów elektronicznych.

Droga zakupu zbiorów bibliotecznych

Na pozyskiwanie zbiorów duży wpływ ma polityka gromadzenia, obowiązująca w konkretnej bibliotece, oraz życzenia czytelników. Decyzje o zakupie podejmują także komisje ds. zakupu, w skład których wchodzą dyrektor biblioteki, kierownicy innych działów lub filii i bibliotekarze działu gromadzenia zbiorów.

Bibliotekarze na bieżąco dokonują zakupu pożądanych pozycji w księgarniach internetowych i stacjonarnych, lokalnych wydawnictwach, hurtowniach i u przedstawicieli handlowych. W 2019 roku biblioteki dokonały zakupu u następujących dostawców: audiobook.pl, Ateneum, Azymut, Bonito, Debit, Dressler, DVD Max, Edyp, Empik, H.J. Zientek, Kaprys, nie-przeczytane.pl, Matras, Orbita, Platon, Profit, Prószyński Media, Rebis, Sobik, Sonia Draga, Sowa, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Tantis.

Uzupełnianie księgozbioru odbywa się również pod wpływem twórców lokalnych i zaproszonych gości na spotkania autorskie. Udział w targach książki stanowił także dla bibliotekarzy inspirujące doświadczenie i pozwalał na orientację w nowościach wydawniczych.

Biblioteki publiczne widząc zmianę preferencji czytelników i rozwój nowych technologii dokonują zakupu coraz większej liczby audiobooków, programów edukacyjnych i językowych, gier komputerowych oraz planszowych. Warto podkreślić, że w 2019 roku biblioteki powiększyły zbiory audiowizualne i posiadały 448 824 jedn. (2018 roku – 434 696 jedn.), w tym 195 374 audiobooki (2018 roku – 174 842).

Analiza zakupu pokazała także, że pozyskiwano najczęściej książki w zakresie literatury dla dorosłych, dzieci i młodzieży oraz popularnonaukowej. Biblioteki pamiętały również o uzupełnieniu księgozbioru regionalnego.

6.3. Prenumerata czasopism – potrzeby a realia; zakup czasopism elektronicznych (opłacalność, korzyści)

Biblioteki publiczne w woj. śląskim w 2019 roku prenumerowały ogółem 6 357 tytułów czasopism o wartości 1 098 628 zł. W porównaniu do roku poprzedniego zamówiono o 366 tytułów mniej (6 723 tytuły w 2018 roku). Analiza formularzy GUS K-03 wskazała również liczbę tytułów czasopism bieżących w naszym województwie wynoszącą 11 447 tytułów. Liczba ta ujmuje całościowo wpływy czasopism pochodzących z zakupu, darów oraz wymiany z innymi książnicami.

Prenumerowane czasopisma to dzienniki, tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki, kwartalniki, półroczniki oraz roczniki. Prasa skierowana była zarówno do czytelnika dorosłego, dzieci i młodzieży, jak i do wybranych grup zawodowych (czasopisma fachowe). Najczęściej czytelnicy (kobiety oraz seniorzy) sięgali po dzienniki oraz prasę kobiecą i społeczno-polityczną. Największą popularnością cieszyły się tytuły:

• skierowane do kobiet („Claudia”, „Poradnik Domowy”, „Sens”, „Tina”, „Twój Styl”, „Zwierciadło”, „Pani”),

• o tematyce podróżniczej („Podróże”, „National Geographic”),

• o tematyce politycznej („Newsweek”, „Polityka”, „Angora”),

• o tematyce IT („PC World”),

• hobbystyczne („Mój Ogród”, „Robótki Ręczne”)

• dekoratorskie („M jak Mieszkanie”, „Cztery Kąty”, „Murator”),

• popularnonaukowe („Focus”, „Świat Nauki”, „21 Wiek”, „Wiedza i Życie”),

• młodzieżowe i dziecięce („Victor”, „Victor Junior”, „Świerszczyk”).

Czasopisma fachowe z zakresu bibliotekoznawstwa i literaturoznawstwa prenumerowane przez biblioteki to „Bibliotekarz”, „Poradnik Bibliotekarza”, „Biblioteka Publiczna” „Przegląd Biblioteczny”, „Nowe Książki”, „Poradnik Instytucji Kultury” i „Ryms”. Spośród tych czasopism najczęściej prenumerowanymi tytułami z zakresu prasy fachowej bibliotekarza były „Biblioteka Publiczna”, „Poradnik Bibliotekarza” i „Bibliotekarz”.

W 2019 roku istniały biblioteki, które nie prenumerowały żadnych tytułów czasopism. W podziale na grupy bibliotek środków na zakup prasy nie znalazły:

• 1 miejska biblioteka publiczna,

• 2 miejsko-gminne biblioteki publiczne,

• 19 gminnych bibliotek publicznych.

Biblioteki coraz częściej oferują także czytelnikom możliwość wypożyczenia czasopism do domu na krótki okres. Usługa ta cieszyła się dużą popularnością ze względu na komfort lektury prasy.

Tak jak w poprzednich latach Grupa Agora przygotowała dla bibliotek publicznych działających w gminach wiejskich, miejsko-wiejskich oraz miastach do 50 tys. mieszkańców, darmową prenumeratę cyfrowych wydań „Wysokich Obcasów” oraz „Gazety Wyborczej” na okres 1 roku. Po zarejestrowaniu biblioteki mogły udostępnić kody dostępu do serwisów swoim czytelnikom. Z oferty skorzystała Gminna Biblioteka Publiczna w Suszcu.

Kolejnym przykładem czasopism elektronicznych są zbiory ciągłe na platformie IBUK Libra. Biblioteki, które należały do konsorcjum umożliwiły czytelnikom lekturę 115 naukowych czasopism z nauk medycznych, ekonomicznych, społecznych i humanistycznych.

Biblioteka Śląska, która wraz z Górnośląskim Towarzystwem Literackim w Katowicach była współwydawcą miesięcznika „Śląsk”, przekazała dwa numery (styczniowy oraz lutowy) czasopisma do bibliotek publicznych w województwie śląskim. W 2019 roku biblioteki otrzymały 1 114 egzemplarzy „Śląska”. Współpraca z Wydawnictwem „Śląsk” została rozwiązana w minionym roku przez Bibliotekę Śląską i biblioteki, które chciały podtrzymać ciągłość tytułu zamówiły prenumeratę bezpośrednio u wydawcy.

Według formularza GUS K-03 w 2019 roku śląskie biblioteki publiczne udostępniły i wypożyczyły łącznie 23 124 czasopisma oprawne i 1 176 847 czasopism nieoprawnych.

Gromadzenie czasopism – wnioski

Na przestrzeni lat zauważalne jest zmniejszenie liczby prenumerowanych tytułów oraz zwiększenie placówek rezygnujących z zakupu prenumeraty. Może być to spowodowane wzrastającą ceną czasopism, coraz niższym budżetem przyznawanym przez władze samorządowe oraz mniejszym zainteresowaniem czytelników czasopismami. Należy podkreślić, że placówki stają przed koniecznością rezygnacji z zakupu czasopism na korzyść książek. Brak bieżącej prasy zostaje zauważony przez czytelników, którzy wielokrotnie zgłaszają problem bibliotekarzom. Częściowo sytuację ratują czasopisma przekazywane w darze przez innych czytelników lub urzędy miast oraz gmin, jednak są to tylko wybrane tytuły niespełniające potrzeb mieszkańców.

Makulatura w bibliotekach

Biblioteki systematycznie przeprowadzają selekcję zbiorów. Dodatkowo porządkowane są dary czytelników, z których dobrze zachowane pozycje włączane są do zbiorów a zniszczone książki przekazywane na makulaturę.

Problem z utylizacją makulatury w bibliotekach publicznych nie występuje we wszystkich placówkach. Wypracowana przez lata praktyka wywozu materiałów papierniczych pozwalała bibliotekom pozbyć się zbędnych druków i uzyskać więcej miejsca w magazynach bibliotecznych.

Analiza doświadczeń bibliotek pozwoliła na wyszczególnienie sześciu dróg postępowania z makulaturą:

• oddanie makulatury do zakładów komunalnych,

• sprzedaż w punkcie skupu makulatury,

• sprzedaż firmie recyklingowej,

• sprzedaż antykwariatom,

• nieodpłatne przekazanie makulatury w celach charytatywnych,

• bookcrossing.

Przekazanie makulatury do miejskich lub gminnych punktów zbierania odpadów jest bezpłatne i popularne wśród bibliotek. Makulatura traktowana jest jako odpad „papier, tektura i opakowania wielomateriałowe”. Jedynym kosztem jaki ponosi biblioteka jest transport do punktu.

Niektóre biblioteki publiczne sprzedają zebraną makulaturę do punktów skupów, firmom recyklingowym oraz antykwariatom. Zysk, jaki uzyskują ze sprzedaży jest niewielki i zazwyczaj przeznaczany na pokrycie transportu. Korzystniejszą cenę oferują antykwariaty, ale są zainteresowane wybranymi pozycjami.

Często w szkołach podstawowych lub na terenie gmin organizowana jest zbiórka makulatury, ze sprzedaży której środki zostają przeznaczane na pomoc choremu uczniowi lub projekty Caritas. Biblioteka biorąc udział w tej akcji nie ponosi kosztów związanych z transportem, ponieważ zbiórki te odbywają się w tej samej miejscowości.

Bibliotekarze starają się także podzielić księgozbiorem ze swoimi czytelnikami i dać książkom „drugie życie”. W specjalnych miejscach w bibliotece wyodrębniają regały, z których każdy odwiedzający bibliotekę może zabrać ze sobą książkę do domu i przekazać ją dalej. Dużą popularnością cieszyły się organizowane akcje „Książka z uśmiechem”, „Podaj dalej” oraz plenerowe biblioteczki. W lokalnych społecznościach znajdują się także stowarzyszenia czy kluby, których członkowie chętnie przyjmują wycofane książki z księgozbioru, np. lokalne kluby emerytów i rencistów.

Pod koniec 2019 roku nastąpiła konieczność rejestrowania się w Bazie Danych Odpadowych (BDO), w której zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 2012 roku o odpadach powinny się znaleźć podmioty wytwarzające odpady oraz prowadzące ich ewidencję oraz wprowadzające na rynek krajowy i obracające produktami w opakowaniach czy produkty specjalne (oleje, smary, opony, baterie, akumulatory). Do tej grupy zaliczane są także biblioteki. Zmiany te mają na celu usprawnienie procesu składowania odpadami przez gminy, ale już zauważono zmniejszające się ceny skupu makulatury oraz zamykanie małych punktów przyjmowania odpadów.