SPRAWOZDANIE Z DZIA�ALNO�CI BIBLIOTEK PUBLICZNYCH
WOJEW�DZTWA �L�SKIEGO W 2008 R.

10. Podsumowanie

W 2008 r. w dzia�alno�ci bibliotek woj. �l�skiego zaobserwowano szereg zjawisk, kt�re obecne ju� by�y w latach poprzednich i wi�za�y si� z rozwojem nowych technologii: to jest proces�w komputeryzacji, informatyzacji, cyfryzacji.

W ub. roku w woj. �l�skim zarejestrowano w statystyce GUS sie� biblioteczn� licz�c� 821 bibliotek i filii.

Zmniejszenie sieci plac�wek

W stosunku do roku 2007 sie� zmniejszy�a si� o 14 plac�wek (tj. o 1,6%). By�a to najwy�sza redukcja sieci jaka wyst�pi�a w ostatnich latach; wy�sza zdarzy�a si� w 2001 r. w stosunku do 2000 r. i wynios�a 1,9%. W por�wnaniu z 1999 r. sie� bibliotek publicznych woj. �l�skiego zmniejszy�a si� o 58 plac�wek tj. o 6,6%. Ten spadek liczby plac�wek bibliotecznych skutkowa� zwi�kszeniem si� wska�nika mieszka�c�w na 1 plac�wk� – z 5.581 w 2007 r. do 5.663 mieszka�c�w w 2008 r.

Nadal najkorzystniejsz� sytuacj�, to jest najmniejsze liczbowo rejony obs�ugi zanotowano: w�r�d powiat�w ziemskich, w powiecie lublinieckim (2.728 mieszk. / 1 plac�wk�), a w�r�d powiat�w grodzkich w Jaworznie (5.611 mieszka�c�w / 1 plac�wk�). Najmniej korzystna sytuacja wyst�puje: w powiatach ziemskich – w powiecie bieru�sko-l�dzi�skim (7.043 mieszk. / 1 plac�wk�), a w�r�d grodzkich w Bytomiu (16.757 mieszka�c�w!).

Woj. �l�skie nadal jest w grupie wojew�dztw o niekorzystnym, najwy�szym wska�niku liczby mieszka�c�w na 1 plac�wk� (wska�nik wojew�dzki – 5.663, krajowy – 4.490). Nie pozostaje to bez wp�ywu na dost�p mieszka�c�w do zbior�w bibliotecznych.

Pewnym zmianom uleg�a sytuacja formalno-prawna bibliotek; 4 kolejne biblioteki uzyska�y status samodzielnej instytucji. Podejmowane przez Bibliotek� �l�sk� interwencje, zalecenia Regionalnej Izby Obrachunkowej przy�pieszy�y decyzje samorz�d�w o usamodzielnieniu bibliotek. Nadal jednak 21 bibliotek (2,5% ca�o�ci) pozostaje w strukturach innych instytucji.

Ubieg�y rok to okres stagnacji w zakresie powo�ywania bibliotek powiatowych. Ustawowy obowi�zek utworzenia bibliotek stopnia powiatowego nie jest realizowany w powiecie bieru�sko-l�dzi�skim i k�obuckim. S� te� przyk�ady traktowania tego obowi�zku w spos�b czysto formalny, bez nale�ytej troski o zapewnienie warunk�w finansowych, organizacyjnych i merytorycznych wykonywania ustawowych zada�, w�a�ciwych dla bibliotek powiatowych.

Zakup nowo�ci wydawniczych

Lata 2007 i 2008 to pewna stabilizacja w odbudowie i uaktualnianiu zbior�w bibliotek publicznych woj. �l�skiego. Wska�nik zakupu nowo�ci ze �rodk�w samorz�dowych i dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (wg sprawozdania GUS K-03. Dz. 7), wzr�s� w tych latach do 9,45 wol./100 mieszka�c�w. W og�lnej kwocie wydatkowanej na zakup ksi��ek �rodki przekazane przez samorz�dy stanowi�y 63,2%, a ministerialne – 36,8%. Zar�wno w 2007 roku jak i w 2008 zauwa�a si� tendencj� wyr�wnania dysproporcji w dop�ywie nowych ksi��ek do bibliotek wiejskich i miejskich. Wska�nik wzgl�dny zakupu ksi��ek na wsi w 2008 r. by� wy�szy: 9,9 wol./100 mieszka�c�w, ni� w miastach gdzie wyni�s� 9,3 wol./100 mieszka�c�w (w 2007 r.: wie� 10,1 wol./100 mieszka�c�w, miasto 9,2 wol./100 mieszka�c�w). Przyj�cie zasady, �e �rodki samorz�du nie mog� by� mniejsze ni� 10% dotacji ministerialnej, zaowocowa�o zwi�kszeniem wska�nika zakupu, w por�wnaniu z osi�ganym w latach 2004–2006.

Warto te� zwr�ci� uwag�, �e w 2008 r. prace nad selekcj� zbior�w by�y powa�nie zakrojone i ksi��ki zubytkowane przekroczy�y wp�ywy. Ksi�gozbi�r bibliotek publicznych ca�ego wojew�dztwa, w zwi�zku z tym by� mniejszy ni� w 2007 r. o 36.093 wol. Powi�kszy�y si� natomiast zasoby czasopism i zbiory specjalne.

Post�powa� proces komputeryzacji bibliotek. W 2008 r. wszystkie biblioteki w wojew�dztwie �l�skim posiada�y sprz�t komputerowy, a liczba skomputeryzowanych plac�wek bibliotecznych wynios�a 532. Pozosta�o jeszcze 289 filii, kt�re nie zosta�y wyposa�one w sprz�t komputerowy, czyli 35,2% sieci bibliotek samorz�dowych.

Kontynuacja programu „Ikonka” Ministerstwa Spraw Wewn�trznych i Administracji przyczyni�a si� do dalszej komputeryzacji plac�wek i tworzenia w nich punkt�w dost�pu do Internetu.

W 2005 r. na 1 plac�wk� biblioteczn� w woj. �l�skim przypada�o 2,22 komputera, a w 2008 r. – 3,59.

Poprawi�a si� te� struktura wykszta�cenia pracownik�w dzia�alno�ci podstawowej. W 2008 r. udzia� pracownik�w merytorycznych z kwalifikacjami bibliotekarskimi w stosunku do og�u zatrudnionych wynosi� 69,9% (66% w 2007 r.), w tym z wykszta�ceniem wy�szym bibliotekarskim (magisterskim i licencjackim) – 35,9% (32,4% w 2007 r.).

W minionym roku zauwa�y� mo�na te� by�o zjawiska niekorzystne.

Utrzymywa� si� przede wszystkim spadek podstawowych wska�nik�w czytelnictwa. O 1% spad� wska�nik czytelnik�w na 100 mieszka�c�w. Wypo�yczenia ksi��ek spad�y o 4,3%, a udost�pnienia na miejscu o 7,8%. Najwi�kszy spadek liczby czytelnik�w zanotowano w grupie wiekowej 16–19 lat (– 14.451) oraz w grupie analizowanej pod wzgl�dem zaj�cia, w�r�d uczni�w (– 27.205).

Biblioteka Narodowa przedstawiaj�c obraz funkcjonowania bibliotek publicznych w kraju na podstawie danych liczbowych oraz wska�nik�w („Biblioteki Publiczne w liczbach 2007”), zwraca uwag� na kontekst spo�eczny ich funkcjonowania oraz zmiany zachodz�ce w otoczeniu bibliotek. W nich m.in. upatrywa� mo�na przyczyn spadku czytelnictwa. Nast�puj� bowiem przeobra�enia natury globalnej, zmiany cywilizacyjne, kulturowe, technologiczne. Te zjawiska, kt�re obserwowano w latach poprzednich nadal si� utrzymuj� – ni� demograficzny, starzenie si� spo�ecze�stwa, wyjazdy do pracy za granic�, to wszystko ma wp�yw na prac� bibliotek i jej wska�niki.

Nowe us�ugi bibliotek

Czytelnicy przenosz� swe zainteresowanie na inne us�ugi �wiadczone przez biblioteki. A te, realizowa�y w 2008 r. wiele przedsi�wzi�� wykraczaj�cych poza tradycyjn� dzia�alno��. Nowe us�ugi bibliotek zwi�zane ze zmian� oczekiwa� i potrzeb czytelnik�w, przechodzenie od korzystania z ksi��ek do wyszukiwania informacji w Internecie, w zasobach elektronicznych nie znajduje odzwierciedlenia w opisie statystycznym dzia�alno�ci bibliotek.

Poni�ej przedstawiamy por�wnanie sytuacji bibliotek publicznych woj. �l�skiego w 2008 r. z sytuacj� bibliotek w kraju. Wykorzystano do por�wnania dane opracowane przez Bibliotek� Narodow� w publikacji „Biblioteki Publiczne w liczbach 2007”, w wersji elektronicznej zamieszczanej na stronie WWW BN.

Tabele zawieraj� wska�niki dotycz�ce:

  • bazy materialno-organizacyjnej

  • obci��enia us�ugami

  • efektywno�ci

Wska�niki bazy materialno-organizacyjnej

Lp.

WSKA�NIKI

woj. �l�skie 2008

Polska*

1

Liczba mieszka�c�w na 1 plac�wk�

5 663

4 490

2

Powierzchnia u�ytkowa na 100 mieszk.

2,7

2,5

3

Miejsca w czytelniach na 100 mieszk.

0,2

0,3

4

Zakup ksi��ek na 100 mieszk. ze �rodk�w samorz�dowych (wg GUS K-03)

9,4

9,5

5

Liczba wolumin�w na 100 mieszk.

361

356

6

Liczba komputer�w na 1 plac�wk�

3,6

2,9

Wska�niki obci��enia us�ugami

Lp.

WSKA�NIKI

woj. �l�skie 2008

Polska*

1

Liczba czytelnik�w na 1 plac�wk�

1 118

792

2

Liczba czytelnik�w na 1 m2 powierzchni u�ytkowej

7,0

7,0

3

Liczba czytelnik�w na 1 pracownika2

423

380

4

Liczba wypo�ycze�1 na 1 pracownika2

8 602

7 388

5

Liczba udost�pnie�1 na 1 miejsce w czytelni

370

311

Wska�niki efektywno�ci

Lp.

WSKA�NIKI

woj. �l�skie 2008

Polska*

1

Liczba czytelnik�w na 100 mieszka�c�w

19,7

17,6

2

Liczba wypo�ycze�3 na 100 mieszka�c�w

401

343

3

Liczba wypo�ycze�3 na 1 jedn. inwentarzow�

1,0

0,9

4

Liczba udost�pnie�3 na miejscu na 100 mieszka�c�w

83

89

5

Liczba wypo�ycze�3 na 1 czytelnika

20,3

19,4

* wg danych za 2007 rok

1) wypo�yczenia i udost�pnianie: ksi��ki, czasopisma i zbiory specjalne

2) pracownicy merytoryczni pe�no i niepe�nozatrudnieni (w osobach fizycznych)

3) udost�pnienia i wypo�yczenia ��cznie ze zbiorami specjalnymi


Stopka Biblioteka �l�ska