SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI BIBLIOTEK PUBLICZNYCH
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2008 R.

10. Podsumowanie

W 2008 r. w działalności bibliotek woj. śląskiego zaobserwowano szereg zjawisk, które obecne już były w latach poprzednich i wiązały się z rozwojem nowych technologii: to jest procesów komputeryzacji, informatyzacji, cyfryzacji.

W ub. roku w woj. śląskim zarejestrowano w statystyce GUS sieć biblioteczną liczącą 821 bibliotek i filii.

Zmniejszenie sieci placówek

W stosunku do roku 2007 sieć zmniejszyła się o 14 placówek (tj. o 1,6%). Była to najwyższa redukcja sieci jaka wystąpiła w ostatnich latach; wyższa zdarzyła się w 2001 r. w stosunku do 2000 r. i wyniosła 1,9%. W porównaniu z 1999 r. sieć bibliotek publicznych woj. śląskiego zmniejszyła się o 58 placówek tj. o 6,6%. Ten spadek liczby placówek bibliotecznych skutkował zwiększeniem się wskaźnika mieszkańców na 1 placówkę – z 5.581 w 2007 r. do 5.663 mieszkańców w 2008 r.

Nadal najkorzystniejszą sytuację, to jest najmniejsze liczbowo rejony obsługi zanotowano: wśród powiatów ziemskich, w powiecie lublinieckim (2.728 mieszk. / 1 placówkę), a wśród powiatów grodzkich w Jaworznie (5.611 mieszkańców / 1 placówkę). Najmniej korzystna sytuacja występuje: w powiatach ziemskich – w powiecie bieruńsko-lędzińskim (7.043 mieszk. / 1 placówkę), a wśród grodzkich w Bytomiu (16.757 mieszkańców!).

Woj. śląskie nadal jest w grupie województw o niekorzystnym, najwyższym wskaźniku liczby mieszkańców na 1 placówkę (wskaźnik wojewódzki – 5.663, krajowy – 4.490). Nie pozostaje to bez wpływu na dostęp mieszkańców do zbiorów bibliotecznych.

Pewnym zmianom uległa sytuacja formalno-prawna bibliotek; 4 kolejne biblioteki uzyskały status samodzielnej instytucji. Podejmowane przez Bibliotekę Śląską interwencje, zalecenia Regionalnej Izby Obrachunkowej przyśpieszyły decyzje samorządów o usamodzielnieniu bibliotek. Nadal jednak 21 bibliotek (2,5% całości) pozostaje w strukturach innych instytucji.

Ubiegły rok to okres stagnacji w zakresie powoływania bibliotek powiatowych. Ustawowy obowiązek utworzenia bibliotek stopnia powiatowego nie jest realizowany w powiecie bieruńsko-lędzińskim i kłobuckim. Są też przykłady traktowania tego obowiązku w sposób czysto formalny, bez należytej troski o zapewnienie warunków finansowych, organizacyjnych i merytorycznych wykonywania ustawowych zadań, właściwych dla bibliotek powiatowych.

Zakup nowości wydawniczych

Lata 2007 i 2008 to pewna stabilizacja w odbudowie i uaktualnianiu zbiorów bibliotek publicznych woj. śląskiego. Wskaźnik zakupu nowości ze środków samorządowych i dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (wg sprawozdania GUS K-03. Dz. 7), wzrósł w tych latach do 9,45 wol./100 mieszkańców. W ogólnej kwocie wydatkowanej na zakup książek środki przekazane przez samorządy stanowiły 63,2%, a ministerialne – 36,8%. Zarówno w 2007 roku jak i w 2008 zauważa się tendencję wyrównania dysproporcji w dopływie nowych książek do bibliotek wiejskich i miejskich. Wskaźnik względny zakupu książek na wsi w 2008 r. był wyższy: 9,9 wol./100 mieszkańców, niż w miastach gdzie wyniósł 9,3 wol./100 mieszkańców (w 2007 r.: wieś 10,1 wol./100 mieszkańców, miasto 9,2 wol./100 mieszkańców). Przyjęcie zasady, że środki samorządu nie mogą być mniejsze niż 10% dotacji ministerialnej, zaowocowało zwiększeniem wskaźnika zakupu, w porównaniu z osiąganym w latach 2004–2006.

Warto też zwrócić uwagę, że w 2008 r. prace nad selekcją zbiorów były poważnie zakrojone i książki zubytkowane przekroczyły wpływy. Księgozbiór bibliotek publicznych całego województwa, w związku z tym był mniejszy niż w 2007 r. o 36.093 wol. Powiększyły się natomiast zasoby czasopism i zbiory specjalne.

Postępował proces komputeryzacji bibliotek. W 2008 r. wszystkie biblioteki w województwie śląskim posiadały sprzęt komputerowy, a liczba skomputeryzowanych placówek bibliotecznych wyniosła 532. Pozostało jeszcze 289 filii, które nie zostały wyposażone w sprzęt komputerowy, czyli 35,2% sieci bibliotek samorządowych.

Kontynuacja programu „Ikonka” Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji przyczyniła się do dalszej komputeryzacji placówek i tworzenia w nich punktów dostępu do Internetu.

W 2005 r. na 1 placówkę biblioteczną w woj. śląskim przypadało 2,22 komputera, a w 2008 r. – 3,59.

Poprawiła się też struktura wykształcenia pracowników działalności podstawowej. W 2008 r. udział pracowników merytorycznych z kwalifikacjami bibliotekarskimi w stosunku do ogółu zatrudnionych wynosił 69,9% (66% w 2007 r.), w tym z wykształceniem wyższym bibliotekarskim (magisterskim i licencjackim) – 35,9% (32,4% w 2007 r.).

W minionym roku zauważyć można też było zjawiska niekorzystne.

Utrzymywał się przede wszystkim spadek podstawowych wskaźników czytelnictwa. O 1% spadł wskaźnik czytelników na 100 mieszkańców. Wypożyczenia książek spadły o 4,3%, a udostępnienia na miejscu o 7,8%. Największy spadek liczby czytelników zanotowano w grupie wiekowej 16–19 lat (– 14.451) oraz w grupie analizowanej pod względem zajęcia, wśród uczniów (– 27.205).

Biblioteka Narodowa przedstawiając obraz funkcjonowania bibliotek publicznych w kraju na podstawie danych liczbowych oraz wskaźników („Biblioteki Publiczne w liczbach 2007”), zwraca uwagę na kontekst społeczny ich funkcjonowania oraz zmiany zachodzące w otoczeniu bibliotek. W nich m.in. upatrywać można przyczyn spadku czytelnictwa. Następują bowiem przeobrażenia natury globalnej, zmiany cywilizacyjne, kulturowe, technologiczne. Te zjawiska, które obserwowano w latach poprzednich nadal się utrzymują – niż demograficzny, starzenie się społeczeństwa, wyjazdy do pracy za granicę, to wszystko ma wpływ na pracę bibliotek i jej wskaźniki.

Nowe usługi bibliotek

Czytelnicy przenoszą swe zainteresowanie na inne usługi świadczone przez biblioteki. A te, realizowały w 2008 r. wiele przedsięwzięć wykraczających poza tradycyjną działalność. Nowe usługi bibliotek związane ze zmianą oczekiwań i potrzeb czytelników, przechodzenie od korzystania z książek do wyszukiwania informacji w Internecie, w zasobach elektronicznych nie znajduje odzwierciedlenia w opisie statystycznym działalności bibliotek.

Poniżej przedstawiamy porównanie sytuacji bibliotek publicznych woj. śląskiego w 2008 r. z sytuacją bibliotek w kraju. Wykorzystano do porównania dane opracowane przez Bibliotekę Narodową w publikacji „Biblioteki Publiczne w liczbach 2007”, w wersji elektronicznej zamieszczanej na stronie WWW BN.

Tabele zawierają wskaźniki dotyczące:

  • bazy materialno-organizacyjnej

  • obciążenia usługami

  • efektywności

Wskaźniki bazy materialno-organizacyjnej

Lp.

WSKAŹNIKI

woj. śląskie 2008

Polska*

1

Liczba mieszkańców na 1 placówkę

5 663

4 490

2

Powierzchnia użytkowa na 100 mieszk.

2,7

2,5

3

Miejsca w czytelniach na 100 mieszk.

0,2

0,3

4

Zakup książek na 100 mieszk. ze środków samorządowych (wg GUS K-03)

9,4

9,5

5

Liczba woluminów na 100 mieszk.

361

356

6

Liczba komputerów na 1 placówkę

3,6

2,9

Wskaźniki obciążenia usługami

Lp.

WSKAŹNIKI

woj. śląskie 2008

Polska*

1

Liczba czytelników na 1 placówkę

1 118

792

2

Liczba czytelników na 1 m2 powierzchni użytkowej

7,0

7,0

3

Liczba czytelników na 1 pracownika2

423

380

4

Liczba wypożyczeń1 na 1 pracownika2

8 602

7 388

5

Liczba udostępnień1 na 1 miejsce w czytelni

370

311

Wskaźniki efektywności

Lp.

WSKAŹNIKI

woj. śląskie 2008

Polska*

1

Liczba czytelników na 100 mieszkańców

19,7

17,6

2

Liczba wypożyczeń3 na 100 mieszkańców

401

343

3

Liczba wypożyczeń3 na 1 jedn. inwentarzową

1,0

0,9

4

Liczba udostępnień3 na miejscu na 100 mieszkańców

83

89

5

Liczba wypożyczeń3 na 1 czytelnika

20,3

19,4

* wg danych za 2007 rok

1) wypożyczenia i udostępnianie: książki, czasopisma i zbiory specjalne

2) pracownicy merytoryczni pełno i niepełnozatrudnieni (w osobach fizycznych)

3) udostępnienia i wypożyczenia łącznie ze zbiorami specjalnymi


Stopka Biblioteka Śląska