SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI BIBLIOTEK PUBLICZNYCH
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2008 R.
6. Zbiory biblioteczne
spis treści rozdziału
- Stan zbiorów
- Polityka gromadzenia zbiorów; preferencje tematyczne w zakupie zbiorów; wpływ kierowników agend udostępniania i filii na politykę zakupu nowości i uzupełniania zbiorów
- Prenumerata czasopism
- Problemy dotyczące zakupu zbiorów audiowizualnych i elektronicznych (potrzeby czytelników, środki finansowe)
6.1 Stan zbiorów
W bibliotekach publicznych woj. śląskiego na dzień 31.12.2008 roku stan zbiorów wynosił:
książek |
16 783 272 wol. |
czasopism oprawnych |
281 672 wol. |
zbiorów specjalnych |
801 869 jedn. inw. |
w tym m.in. : |
|
mikrofilmów |
17 893 |
dokumentów elektronicznych |
16 377 |
rękopisów |
18 162 |
Przybytki książkowe ogółem wyniosły w 2008 roku 557.936 woluminów, w tym ze środków samorządowych 280.624 woluminy, z dotacji Ministra Kultury w ramach programu operacyjnego Promocja czytelnictwa. Priorytet 1 Rozwój księgozbiorów bibliotek 158.936 woluminów.
Pozostałe 118.376 wol. to książki pozyskiwane z różnych źródeł (dary czytelników, zamiany za książki zagubione, zakupy z dobrowolnych wpłat czytelników na fundusze Stowarzyszeń Przyjaciół Bibliotek).
W 2008 roku biblioteki z funduszy samorządowych zakupiły 280.624 woluminy o wartości 5.736.940 zł, tj. 8.360 wol. mniej w porównaniu z rokiem 2007.
Struktura księgozbiorów 168 bibliotek publicznych woj. śląskiego (bez Biblioteki Śląskiej) przedstawia się następująco:
literatura piękna dla dorosłych: |
6 805 862 wol., tj. 44,1% |
literatura dla dzieci i młodzieży: |
3 139 440 wol., tj. 20,4% |
literatura popularnonaukowa: |
5 479 917 wol., tj. 35,5% |
Struktura księgozbioru (stan na 31.12.2008 r.)
Spośród 169 bibliotek publicznych woj. śląskiego 166 bibliotek (98,2%) wzbogaciło swe zbiory dzięki środkom uzyskanym z dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kwocie 3.327.556 zł. W ramach dotacji zakupiono 158.936 woluminów.
Struktura zakupionych książek z dotacji kształtowała się następująco :
literatura piękna dla dorosłych: |
74 018 wol., tj. 46,6% |
literatura dla dzieci i młodzieży: |
43 074 wol., tj. 27,1% |
literatura popularnonaukowa: |
41 844 wol., tj. 26,3% |
Dzięki środkom samorządowym i dotacji celowej Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego kwota na zakup nowych książek w przeliczeniu na 1 mieszkańca woj. śląskiego w 2008 roku wyniosła 1,94 zł (wzrost o 0,07 zł w porównaniu z rokiem 2007). Na 1 czytelnika przypadła w 2008 roku kwota 9,86 zł (wzrost o 0,73 zł ; w 2007 roku – 9,13 zł). Biorąc pod uwagę ogólny stan księgozbiorów na 1 mieszkańca przypadało 3,61 wolumina (+ 0,01).
Ubytki (książki i czasopisma oprawne) w bibliotekach publicznych woj. śląskiego w 2008 roku wynosiły 658.506 woluminów, czyli 3,9% stanu księgozbioru z końca poprzedniego roku. Wyższe były w 2008 roku także ubytki na 100 mieszkańców i sięgnęły co czwartej książki (3,9 wol. ; w 2007 r. – 3,02 wol.).
Wskaźnik zakupu zbiorów wynosi dla :
w 2007 roku |
w 2008 roku |
||
|---|---|---|---|
całego województwa |
|||
12 wol. / 100 mieszk. |
12 wol. / 100 mieszk. |
||
w tym: |
6 wol. ze środków samorządowych |
6 wol. ze środków samorządowych |
|
powiatów ziemskich |
|||
12 wol. / 100 mieszk. |
13 wol. / 100 mieszk. |
||
w tym: |
7 wol. ze środków samorządowych |
7 wol. ze środków samorządowych |
|
powiatów grodzkich |
|||
11 wol. / 100 mieszk. |
10 wol. / 100 mieszk. |
||
w tym: |
5 wol. ze środków samorządowych |
6 wol. ze środków samorządowych |
|
Wskaźnik zakupu ogółem w 2008 roku dla całego województwa pozostał bez zmian i wyniósł 12 wol. na 100 mieszkańców. Z 5 wol./100 mieszk. do 6 wol./100 mieszkańców wzrósł wskaźnik zakupu zbiorów ze środków samorządowych w bibliotekach powiatów grodzkich. W bibliotekach powiatów ziemskich wskaźnik ten pozostał bez zmian i wyniósł 7 woluminów na 100 mieszkańców.
Natomiast wskaźnik zakupu na 100 mieszkańców policzony wg danych zawartych w sprawozdaniach GUS-u (tj. zakup ze środków samorządowych i z dotacji Ministra Kultury) wyniósł w 2008 roku 9,5 wol. na 100 mieszkańców.
Zakup woluminów na 100 mieszkańców w poszczególnych powiatach woj. śląskiego przedstawiają poniższe tabele:
Powiaty ziemskie
|
Ogółem (różne źródła wpływów) |
Powiaty ziemskie |
(w tym ze środków samorządowych) |
||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
2007 |
2008 |
Różnica +/- |
|
2007 |
2008 |
Różnica +/- |
|
10 |
17 |
(+7) |
zawierciański |
3 |
4 |
(+1) |
|
15 |
15 |
(bz.) |
bielski |
10 |
10 |
(bz.) |
|
15 |
15 |
(bz.) |
bieruńsko-lędziński |
11 |
11 |
(bz.) |
|
13 |
14 |
(+1) |
będziński |
8 |
9 |
(+1) |
|
13 |
14 |
(+1) |
raciborski |
6 |
7 |
(+1) |
|
15 |
13 |
(-2) |
pszczyński |
10 |
8 |
(-2) |
|
13 |
13 |
(bz.) |
żywiecki |
7 |
7 |
(bz.) |
|
14 |
12 |
(-2) |
mikołowski |
7 |
7 |
(bz.) |
|
12 |
12 |
(bz.) |
cieszyński |
6 |
6 |
(bz.) |
|
12 |
12 |
(bz.) |
częstochowski |
5 |
6 |
(+1) |
|
12 |
12 |
(bz.) |
lubliniecki |
5 |
5 |
(bz.) |
|
12 |
11 |
(-1) |
tarnogórski |
4 |
4 |
(bz.) |
|
11 |
11 |
(bz.) |
kłobucki |
6 |
6 |
(bz.) |
|
11 |
11 |
(bz.) |
myszkowski |
6 |
7 |
(+1) |
|
11 |
11 |
(bz.) |
rybnicki |
6 |
7 |
(+1) |
|
10 |
11 |
(+1) |
gliwicki |
5 |
5 |
(bz.) |
|
10 |
9 |
(-1) |
wodzisławski |
6 |
5 |
(-1) |
Powiaty grodzkie
|
Ogółem (różne źródła wpływów) |
Powiaty grodzkie |
(w tym ze środków samorządowych) |
||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
2007 |
2008 |
Różnica +/- |
|
2007 |
2008 |
Różnica +/- |
|
22 |
22 |
(bz.) |
Jaworzno |
16 |
14 |
(-2) |
|
18 |
18 |
(bz.) |
Jastrzębie Zdrój |
13 |
13 |
(bz.) |
|
15 |
13 |
(-2) |
Zabrze |
4 |
5 |
(+1) |
|
12 |
13 |
(+1) |
Gliwice |
9 |
10 |
(+1) |
|
11 |
13 |
(+2) |
Tychy |
6 |
8 |
(+2) |
|
12 |
12 |
(bz.) |
Dąbrowa Górnicza |
6 |
6 |
(bz.) |
|
10 |
12 |
(+2) |
Sosnowiec |
5 |
8 |
(+3) |
|
11 |
11 |
(bz.) |
Bielsko-Biała |
4 |
3 |
(-1) |
|
13 |
11 |
(-2) |
Mysłowice |
6 |
6 |
(bz.) |
|
12 |
10 |
(-2) |
Siemianowice Śl. |
7 |
6 |
(-1) |
|
11 |
10 |
(-1) |
Katowice |
7 |
7 |
(bz.) |
|
9 |
10 |
(+1) |
Żory |
5 |
7 |
(+2) |
|
11 |
9 |
(-2) |
Rybnik |
6 |
4 |
(-2) |
|
12 |
8 |
(-4) |
Piekary Śl. |
4 |
2 |
(-2) |
|
7 |
8 |
(+1) |
Świętochłowice |
0 |
1 |
(+1) |
|
6 |
7 |
(+1) |
Chorzów |
3 |
3 |
(bz.) |
|
7 |
6 |
(-1) |
Częstochowa |
2 |
2 |
(bz.) |
|
5 |
6 |
(+1) |
Ruda Śląska |
1 |
1 |
(bz.) |
|
5 |
3 |
(-2) |
Bytom |
1 |
0 |
(-1) |
W bibliotekach pięciu powiatów ziemskich wskaźniki zakupu ze środków samorządowych zwiększyły się, w trzech uległy obniżeniu, a w dziewięciu – pozostały na tym samym poziomie co w roku 2007. Natomiast w bibliotekach sześciu powiatów grodzkich wskaźniki zakupu ze środków samorządowych uległy zwiększeniu, również w sześciu zmniejszyły się, i w siedmiu – pozostały bez zmian.
Wskaźnik nabytków w powiatach ziemskich w 2007 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)
Wskaźnik nabytków w powiatach ziemskich w 2008 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)
Wskaźnik nabytków w powiatach grodzkich 2007 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)
Wskaźnik nabytków w powiatach grodzkich 2008 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)
W 2008 roku średnia cena książki zakupionej do biblioteki wyniosła 20 zł (podobnie jak w roku poprzednim), w tym w powiatach grodzkich 20 zł (bez zmian) i w powiatach ziemskich również 20 zł (+1 zł).
6.2. Polityka gromadzenia zbiorów; preferencje tematyczne w zakupie zbiorów; wpływ kierowników agend udostępniania i filii na politykę zakupu nowości i uzupełniania zbiorów
Na politykę gromadzenia zbiorów duży wpływ mają kierownicy agend i filii, którzy w bibliotekach wielkomiejskich są również członkami komisji zakupu i okresowo składają zamówienia na nowości oraz wznowienia do działów gromadzenia i opracowania zbiorów. Zakupy odbywają się w oparciu o dostarczone przez hurtownie lub księgarnie wzorniki, obserwację rynku wydawniczego, recenzje oraz dezyderaty czytelników. Za źródło informacji do sporządzania zamówień służą coraz częściej serwisy internetowe. Ostateczną decyzję o nabyciu poszczególnych tytułów podejmują pracownicy działów gromadzenia. Ilość zakupionych egzemplarzy zależy przede wszystkim od możliwości finansowych biblioteki.
Tradycyjnie najwięcej książek zakupiono z literatury pięknej dla dorosłych. Była to wartościowa pod względem artystycznym literatura polska (m.in. tytuły nominowane do Literackiej Nagrody Nobla, Nike, Paszportów Polityki) i obca oraz światowe bestsellery. Przy zakupie nowości biblioteki zwracały szczególną uwagę na uzupełnianie zbiorów z literatury popularnonaukowej z różnorodnych dziedzin wiedzy takich jak: filozofia, socjologia, psychologia, pedagogika, prawo, medycyna, ekonomia, marketing, zarządzanie, turystyka, literaturoznawstwo, historia, geografia oraz publikacje regionalne. Kupowano lektury szkolne dla wszystkich rodzajów szkół i poziomów nauczania, zgodnie z nowym kanonem lektur oraz wymogami tzw. „nowej” matury. Uzupełniano księgozbiory podręczne o aktualne leksykony, encyklopedie i wydawnictwa słownikowe. Do księgozbiorów fachowych nabywano publikacje z Wydawnictwa Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich i Biblioteki Narodowej.
6.3. Prenumerata czasopism
W 2008 roku w bibliotekach publicznych woj. śląskiego prenumerowano ogółem 9.881 tytułów czasopism o wartości 1.369.358 zł, tj. o 254 tytuły więcej niż w roku 2007.
Jedenaście bibliotek, tj. 6,5% (MGBP Kuźnia Raciborska., MGBP Pilica, MGBP Żarki, GBP Istebna, GBP Koszarawa, GBP Łękawica, GBP Miedźno, GBP Rajcza, GBP Rędziny, GBP Rudziniec, GBP Ujsoły) w ogóle nie prowadziło prenumeraty ze względu na brak środków finansowych na ten cel.
Prenumerowana prasa obejmowała tytuły z różnych dziedzin wiedzy, kultury i życia społeczno-politycznego. Zamówienia na prenumeratę prasy sporządzane były kwartalnie, co pozwalało szybko reagować na zmieniające się zapotrzebowanie czytelników. Poza prenumeratą biblioteki pozyskiwały również czasopisma w formie darów czytelniczych. Były to głównie periodyki kobiece, czasopisma poradnikowe oraz tytuły przekazywane nieodpłatnie przez urzędy miast i gmin. Ze sprawozdań bibliotek wynika, że zarówno liczba, jak i różnorodność oferty prasowej nie zaspokajała jednak potrzeb wszystkich czytelników.
Prenumerowano także periodyki bibliotekarskie. Oferta czasopism bibliotekarskich, dostępnych głównie w czytelniach bibliotek centralnych, obejmowała poniższe tytuły :
Bibliotekarz, Poradnik Bibliotekarza, Biblioteka w Szkole, Przegląd Biblioteczny, Nowe Książki, Notes Wydawniczy, Notes Biblioteczny, Przewodnik Bibliograficzny, Bibliografia Zawartości Czasopism, Guliwer, Megaron, Zagadnienia Informacji Naukowej, Magazyn Literacki Książki, Poradnik Bibliograficzno-Metodyczny, Bibliotekarz Zachodniopomorski, Pomagamy Sobie w Pracy, Rocznik Biblioteki Narodowej, Biblioterapeuta, Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej, Roczniki Biblioteczne, Biblioregion, Literatura na Świecie, Vademecum Bibliotekarza.
Nadal najpopularniejszymi tytułami w bibliotekach miejskich były: Bibliotekarz i Poradnik Bibliotekarza, w miejsko-gminnych – Poradnik Bibliotekarza i Bibliotekarz oraz w gminnych Poradnik Bibliotekarza i Nowe Książki.
Siedem bibliotek, tj. 4,4% (MBP Orzesze, MBP Sławków, MGBP Koniecpol, MGBP Koziegłowy, GBP Hażlach, GBP Kobiór, GBP Kruszyna) prenumerowały jedynie czasopisma bibliotekarskie; w 2007 roku takich bibliotek było cztery. Piętnaście bibliotek, tj. 9,5% z ogólnej liczby 158 tych, które prenumerują w ogóle, nie nabywało prasy bibliotekarskiej (GBP Gierałtowice, GBP Goczałkowice, GBP Goleszów, GBP Herby, GBP Janów, GBP Jejkowice, GBP Kochanowice, GBP Lipie, GBP Mstów, GBP Mszana, GBP Mykanów, GBP Olsztyn, GBP Pietrowice Wielkie, GBP Starcza, GBP Żarnowiec); w 2007 roku taka sytuacja miała miejsce w sześciu bibliotekach.
W 2008 roku Biblioteka Śląska przekazała nieodpłatnie bibliotekom publicznym naszego województwa czasopismo Śląsk (nr 1-12; łącznie 204 egz.), podarowany bibliotekom powiatowym przez Górnośląskie Towarzystwo Literackie z Katowic oraz Notes Biblioteczny 2008 nr 1 (120 egz. - dar Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie, która jest jego wydawcą).
Ponadto podarowano następujące książki, płyty CD oraz plakaty i ulotki: Kalendarz ważniejszych rocznic przypadających w roku 2008 (168 egz.), Rowling J.K.: Harry Potter i insygnia śmierci (30 egz.), Masłowski J.A.: Wieża Boga (18 egz. – dar Autora), Helbig F., Magryś W.: Instrumenty polityki strukturalnej w Polsce w latach 2007-2013: kompendium informacji dla samorządów lokalnych (15 egz.), Kommedal Hilde Ringen: Czy tata płacze (46 egz. – dar Wydawcy), Lutosławski W.: 20 polskich kolęd na sopran, chór żeński i orkiestrę (68 jedn. inw. CD-dar Wydawcy), Kalendarz ważniejszych rocznic przypadających w roku 2009 (168 egz.), plakat „Ania z Zielonego Wzgórza” (200 egz. – dar Wydawcy), ulotkę „Ania z Zielonego Wzgórza” (150 egz. – dar Wydawcy).
Z okazji Tygodnia Bibliotek Biblioteka Śląska wraz z ZO SBP w Katowicach zakupiła i przekazała bibliotekom 168 egz. okolicznościowych plakatów.
Z okazji Światowego Dnia Książki i Praw Autorskich podarowano książki Filii w Lisowicach, należącej do Gminnej Biblioteki Publicznej w Pawonkowie.
6.4. Problemy dotyczące zakupu zbiorów audiowizualnych i elektronicznych (potrzeby czytelników, środki finansowe)
Uzupełnieniem zbiorów książkowych są dokumenty audiowizualne i elektroniczne, które stanowią nadal mały odsetek ogółu ich zasobów i gromadzone są przede wszystkim w bibliotekach miejskich.
W 2008 roku nabyto ze środków samorządowych 13.685 jednostek inwentarzowych zbiorów specjalnych na kwotę 525.488 zł, tj. więcej o 882 jedn. inw., w tym dokumentów audiowizualnych 11.625 jednostek na kwotę 347.803 zł, tj. więcej o 885 jednostek.
W ramach dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego zakupiono 527 jedn. inw. na kwotę 12.651 zł, w tym dokumentów audiowizualnych 455 jednostek.
Zbiory specjalne
Wśród 169 bibliotek woj. śląskiego zbiory specjalne posiada jedynie 89 bibliotek w tym Biblioteka Śląska, czyli 52,7%, z czego tylko 52 biblioteki (tj. 58,4%) dokonały nowych zakupów dokumentów nieksiążkowych. W 2008 roku ten typ zbiorów zaczęły gromadzić: MBP w Szczyrku, MBP w Wojkowicach, MGBP w Wilamowicach, GBP w Kozach i GBP w Dębowcu (dary). Najwięcej zbiorów specjalnych, w tym dokumentów elektronicznych, zakupiły duże biblioteki wielkomiejskie: Jaworzno, Żory, Ruda Śląska i Katowice.
Zbyt małe środki finansowe jakimi dysponowały biblioteki nie pozwoliły na zakup dokumentów specjalnych w stopniu zaspokajającym zapotrzebowanie użytkowników.
Stosunkowo najwięcej zakupiono „książek mówionych” na płytach CD, filmów na DVD, nagrań muzycznych na CD i wydawnictw multimedialnych. Nadal utrzymuje się tendencja odchodzenia przez biblioteki od gromadzenia dokumentów bibliotecznych na starszych nośnikach „książek mówionych” i kursów językowych na kasetach magnetofonowych oraz filmów na kasetach video. Pozytywnym zjawiskiem było wzbogacanie zbiorów specjalnych o „książki mówione” w zapisie cyfrowym. Dużą popularnością wśród czytelników cieszy się nadal seria „Mistrzowie słowa”, kolekcja dzieł literackich w znakomitych interpretacjach wybitnych polskich aktorów, nagranych na płytach CD w formacie mp3, zapoczątkowana w 2007 roku i kontynuowana w roku 2008. Wydawcą płyt jest Dom Wydawniczy „Bellona”. Adaptacje utworów, czytane przez aktorów, pochodzą z archiwum Polskiego Radia.
Problemem jest uboga oferta wydawnicza „książki mówionej” z Zakładu Nagrań i Wydawnictw Polskiego Związku Niewidomych w Warszawie oraz jego nieterminowe wywiązywanie się z realizacji zamówień. Inne problemy to wciąż wysokie ceny dokumentów nieksiążkowych, brak miejsca w bibliotekach na ich gromadzenie i przechowywanie oraz niewielkie środki na zakup i naprawę sprzętu odtwarzającego. Małe biblioteki gminne zgłaszają również problem braku przygotowania zawodowego pracowników, niezbędnego w procesach ewidencji i opracowaniu tego typu zbiorów.
Nadal unormowania prawnego wymaga kwestia wypożyczania na zewnątrz nagrań muzycznych i filmów na CD i DVD, dołączanych do czasopism.
