SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI BIBLIOTEK PUBLICZNYCH
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2009 R.
6. Zbiory biblioteczne
spis treści rozdziału
6.1. Stan zbiorów
W bibliotekach publicznych woj. śląskiego na dzień 31.12.2009 roku stan zbiorów wynosił :
książek |
16 594 698 wol. |
czasopism oprawnych |
294 103 wol. |
zbiorów specjalnych |
838 106 jedn. inw. |
w tym m.in. : |
|
mikrofilmów |
18 682 |
dokumentów elektronicznych |
17 305 |
rękopisów |
18 845 |
Przybytki książkowe ogółem wyniosły w 2009 roku 462.217 woluminów, w tym ze środków samorządowych 288.430 woluminów, z dotacji Ministra Kultury w ramach programu operacyjnego Literatura i czytelnictwo. Priorytet 2: Zakup nowości wydawniczych dla bibliotek 57.708 woluminów.
Pozostałe 116.079 wol. to książki pozyskiwane z różnych źródeł (dary czytelników, zamiany za książki zagubione, zakupy z dobrowolnych wpłat czytelników na fundusze Stowarzyszeń Przyjaciół Bibliotek).
W 2009 roku biblioteki z funduszy samorządowych zakupiły 288.430 woluminów o wartości 6.122.273 zł, tj. 7.806 wol. więcej w porównaniu z rokiem 2008.
Struktura księgozbiorów 168 bibliotek publicznych woj. śląskiego (bez Biblioteki Śląskiej) przedstawia się następująco:
literatura piękna dla dorosłych: |
6 713 933 wol., tj. 44,2 % |
literatura dla dzieci i młodzieży: |
3 116 037 wol., tj. 20,5 % |
literatura popularnonaukowa: |
5 373 681 wol., tj. 35,3 % |
Struktura księgozbioru (stan na 31.12.2009 r.)
Spośród 169 bibliotek publicznych woj. śląskiego 166 bibliotek (98,2%) wzbogaciło swe zbiory dzięki środkom uzyskanym z dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kwocie 1.222.118 zł. W ramach dotacji zakupiono 57 708 woluminów.
Struktura zakupionych książek z dotacji kształtowała się następująco:
literatura piękna dla dorosłych : |
28 299 wol., tj. 49,0% |
literatura dla dzieci i młodzieży: |
15 846 wol., tj. 27,5% |
literatura popularnonaukowa : |
13 563 wol., tj. 23,5% |
Suma środków samorządowych i dotacji celowej Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego dała kwotę na zakup nowych książek w przeliczeniu na 1 mieszkańca woj. śląskiego w 2009 roku wysokości 1,58 zł (spadek o 0,36 zł w porównaniu z rokiem 2008). Na 1 czytelnika przypadła w 2009 roku kwota 8,11 zł (spadek o 1,75 zł; w 2008 roku – 9,86 zł). Biorąc pod uwagę ogólny stan księgozbiorów na 1 mieszkańca przypadało 3,57 wolumina (– 0,04).
Ubytki (książki i czasopisma oprawne) w bibliotekach publicznych woj. śląskiego w 2009 roku wynosiły 678.309 woluminów, czyli 4,04% stanu księgozbioru z końca poprzedniego roku. W 2009 roku ubytki w przeliczeniu na 100 mieszkańców sięgnęły co 25 książki.
Wskaźnik zakupu zbiorów wynosi dla:
w 2008 roku |
w 2009 roku |
||
|---|---|---|---|
całego województwa |
|||
12 wol. / 100 mieszk. |
10 wol. / 100 mieszk. |
||
w tym: |
6 wol. ze środków samorządowych |
6 wol. ze środków samorządowych |
|
powiatów ziemskich |
|||
13 wol. / 100 mieszk. |
10 wol. / 100 mieszk. |
||
w tym: |
7 wol. ze środków samorządowych |
7 wol. ze środków samorządowych |
|
powiatów grodzkich |
|||
10 wol. / 100 mieszk. |
9 wol. / 100 mieszk. |
||
w tym: |
6 wol. ze środków samorządowych |
6 wol. ze środków samorządowych |
|
Wskaźnik zakupu ogółem w 2009 roku dla całego województwa spadł o 2 woluminy z 12 wol. do 10 wol. na 100 mieszkańców.
Wskaźnik zakupu ze środków samorządowych w bibliotekach powiatów grodzkich pozostał bez zmian i wyniósł 6 wol. na 100 mieszkańców. W bibliotekach powiatów ziemskich wskaźnik ten również pozostał bez zmian i wyniósł 7 woluminów na 100 mieszkańców. Natomiast wskaźnik zakupu na 100 mieszkańców policzony według danych zawartych w sprawozdaniach GUS-u (tj. zakup ze środków samorządowych i z dotacji Ministra Kultury) wyniósł w 2009 roku 7,45 wol. na 100 mieszkańców.
Zakup woluminów na 100 mieszkańców w poszczególnych powiatach woj. śląskiego przedstawiają poniższe tabele:
Powiaty ziemskie
|
Ogółem |
Powiaty |
(w tym ze środków samorządowych) |
||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
(różne źródła wpływów) |
||||||
|
2008 |
2009 |
Różnica +/- |
|
2008 |
2009 |
Różnica +/- |
|
15 |
14 |
(-1) |
bieruńsko-lędziński |
11 |
13 |
(+2) |
|
15 |
13 |
(-2) |
bielski |
10 |
10 |
(bz.) |
|
14 |
11 |
(-3) |
będziński |
9 |
9 |
(bz.) |
|
12 |
11 |
(-1) |
cieszyński |
6 |
8 |
(+2) |
|
14 |
11 |
(-3) |
raciborski |
7 |
6 |
(-1) |
|
11 |
10 |
(-1) |
gliwicki |
5 |
6 |
(+1) |
|
11 |
10 |
(-1) |
kłobucki |
6 |
8 |
(+2) |
|
12 |
10 |
(-2) |
mikołowski |
7 |
7 |
(bz.) |
|
13 |
10 |
(-3) |
pszczyński |
8 |
8 |
(bz.) |
|
11 |
10 |
(-1) |
rybnicki |
7 |
9 |
(+2) |
|
9 |
10 |
(+1) |
wodzisławski |
5 |
6 |
(+1) |
|
13 |
10 |
(-3) |
żywiecki |
7 |
7 |
(bz.) |
|
11 |
9 |
(-2) |
tarnogrski |
4 |
5 |
(+1) |
|
12 |
8 |
(-4) |
częstochowski |
6 |
6 |
(bz.) |
|
11 |
8 |
(-3) |
myszkowski |
7 |
6 |
(-1) |
|
12 |
7 |
(-5) |
lubliniecki |
5 |
5 |
(bz.) |
|
17 |
7 |
(-10) |
zawierciański |
4 |
4 |
(bz.) |
Powiaty grodzkie
|
Ogółem |
Powiat |
(w tym ze środków samorządowych) |
||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
(różne źródła wpływów) |
||||||
|
2008 |
2009 |
Różnica +/- |
|
2008 |
2009 |
Różnica +/- |
|
22 |
19 |
(-3) |
Jaworzno |
14 |
14 |
(bz.) |
|
18 |
16 |
(-2) |
Jastrzębie Zdrój |
13 |
13 |
(bz.) |
|
13 |
13 |
(bz.) |
Tychy |
8 |
9 |
(+1) |
|
13 |
11 |
(-2) |
Gliwice |
10 |
9 |
(-1) |
|
10 |
11 |
(+1) |
Żory |
7 |
8 |
(+1) |
|
11 |
10 |
(-1) |
Bielsko-Biała |
3 |
4 |
(+1) |
|
10 |
10 |
(bz.) |
Katowice |
7 |
7 |
(bz.) |
|
12 |
10 |
(-2) |
Sosnowiec |
8 |
8 |
(bz.) |
|
13 |
10 |
(-3) |
Zabrze |
5 |
6 |
(+1) |
|
8 |
9 |
(+1) |
Piekary Śląskie |
2 |
3 |
(+1) |
|
10 |
9 |
(-1) |
Siemianowice Śl. |
6 |
5 |
(-1) |
|
9 |
8 |
(-1) |
Rybnik |
4 |
5 |
(+1) |
|
8 |
8 |
(bz.) |
Świętochłowice |
1 |
2 |
(+1) |
|
12 |
7 |
(-5) |
Dąbrowa Górnicza |
6 |
2 |
(-4) |
|
11 |
7 |
(-4) |
Mysłowice |
6 |
4 |
(-2) |
|
7 |
5 |
(-2) |
Chorzów |
3 |
3 |
(bz.) |
|
6 |
5 |
(-1) |
Częstochowa |
2 |
1 |
(-1) |
|
6 |
4 |
(-2) |
Ruda Śląska |
1 |
1 |
(bz.) |
|
3 |
3 |
(bz.) |
Bytom |
0 |
1 |
(+1) |
Wskaźnik nabytków w powiatach ziemskich w 2008 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)
Wskaźnik nabytków w powiatach grodzkich w 2009 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)
Wskaźnik nabytków w powiatach grodzkich w 2008 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)
Wskaźnik nabytków w powiatach ziemskich w 2009 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)
W bibliotekach sześciu powiatów ziemskich wskaźniki zakupu ze środków samorządowych zwiększyły się, w trzech uległy obniżeniu, a w ośmiu – pozostały na tym samym poziomie co w roku 2008. Natomiast w bibliotekach ośmiu powiatów grodzkich wskaźniki zakupu ze środków samorządowych uległy zwiększeniu, w pięciu zmniejszyły się, i w sześciu – pozostały bez zmian.
W 2009 roku średnia cena książki zakupionej do biblioteki wyniosła 21 zł (+1 zł w stosunku do roku poprzedniego), w tym w powiatach grodzkich także 21 zł (+1) i w powiatach ziemskich również 21 zł (bez zmian).
6.2 Organizacja zakupu i gromadzenia zbiorów
W 2009 roku podobnie – jak w latach ubiegłych – biblioteki publiczne naszego województwa gromadziły swe zbiory drogą zakupu, darów od czytelników i instytucji, w formie zamiany za książki zagubione lub zniszczone i zakup antykwaryczny. Cennym i bardzo oczekiwanym przez biblioteki sposobem wzbogacania zbiorów był także zakup w ramach dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Niestety, w 2009 roku wysokość tych środków obniżona została o 67% w skali kraju, co wpłynęło na zmniejszenie liczby zakupionych książek o 101 228 wol. (tj. o 36% mniej) w porównaniu z rokiem ubiegłym.
Biblioteki wielkomiejskie (Bielsko-Biała, Chorzów, Gliwice, Jastrzębie Zdrój, Katowice, Mysłowice, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Tychy, Zabrze, Żory) oraz MGBP w Czechowicach-Dziedzicach dokonując zakupów stosowały formę przetargu nieograniczonego, zgodnie z zapisami ustawy Prawo zamówień publicznych z dnia 29.01.2004 r. (Dz. U. 2007 nr 223, poz. 1655, z późn. zm.). Przetargi wygrało kilka hurtowni: Firma Handlowo-Usługowa Jacek Polniak z Mysłowic, Przedsiębiorstwo Hurtowo-detaliczne Książnica Polska z Olsztyna Hurtowy Dom Książki „Zachęta” z Katowic oraz Ogólnopolski System Dystrybucji Wydawnictw Azymut z Warszawy. Biblioteki nabywały nowości wydawnicze w księgarniach i hurtowniach. W niektórych z nich można było zamawiać zbiory drogą elektroniczną. Wiele bibliotek korzystało z propozycji hurtowni obwoźnych, które przysyłały swoich przedstawicieli z ofertami wydawniczymi lub pocztą kurierską nadsyłały wzorniki, na podstawie których dokonywano zamówień. Spośród 169 bibliotek publicznych naszego województwa 12 (tj. 7,1%) nabywało nowości książkowe w sposób zdecentralizowany. Liczba zakupionych egzemplarzy zależała przede wszystkim od możliwości finansowych biblioteki.
Tradycyjnie najwięcej książek zakupiono z literatury pięknej dla dorosłych. Była to wartościowa pod względem artystycznym literatura polska (m.in. tytuły nominowane do Literackiej Nagrody Nobla, Nike, Paszportów Polityki) i obca oraz światowe bestsellery. Przy zakupie nowości biblioteki zwracały szczególną uwagę na uzupełnianie zbiorów z literatury popularnonaukowej z różnorodnych dziedzin wiedzy takich jak: filozofia, socjologia, psychologia, pedagogika, prawo, medycyna, ekonomia, marketing, zarządzanie, turystyka, literaturoznawstwo, historia, geografia oraz publikacje regionalne. Kupowano lektury szkolne dla wszystkich rodzajów szkół i poziomów nauczania, zgodnie z nowym kanonem lektur oraz wymogami tzw. nowej matury. Uzupełniano księgozbiory podręczne o aktualne leksykony, encyklopedie i wydawnictwa słownikowe. Do księgozbiorów fachowych nabywano publikacje z Wydawnictwa Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich i Biblioteki Narodowej. Zbiory specjalne kupowano m.in.: w Zakładzie Nagrań i Wydawnictw, księgarniach internetowych Merlin i AudioBook.
6.3. Uwzględnianie potrzeb czytelników w zakupach książek i sposoby pozyskiwania informacji o tych potrzebach
Najbardziej wiarygodnym źródłem wiedzy o potrzebach użytkowników są bibliotekarze pracujący bezpośrednio z czytelnikiem; w przypadku czytelnika dziecięcego ważny jest również kontakt z rodzicami. Na podstawie rozmów z czytelnikami tworzone są listy dezyderatów, które następnie ze wszystkich agend i filii – w dużych bibliotekach – trafiają do Działów Gromadzenia i Opracowania Zbiorów. W niektórych bibliotekach na ich stronach www funkcjonuje e-dezyderatka (np.: MBP Żory, GBP Goczałkowice); także w wypożyczalniach umieszczone są skrzynki, do których czytelnicy sami mogą wrzucać swoje propozycje (np.: MBP Żory, GBP Świerklaniec). Decyzje związane z zamówieniem i zakupem książek podejmowane są również z uwzględnieniem zmieniającego się rynku wydawniczego i przeglądu prasy fachowej, (takich jak np.: „Nowe Książki”, „Notes Wydawniczy”, „Magazyn Literacki. Książki”, „Przewodnik Bibliograficzny”, „Megaron”, „Bibliotekarz”, „Poradnik Bibliotekarza”, „Guliwer” itp.) oraz czasopism i prasy codziennej. Pomocą w podjęciu decyzji o zakupie służą interesujące audycje radiowe i programy telewizyjne, które w dużym stopniu kreują zainteresowania i potrzeby czytelnicze w zakresie literatury popularnonaukowej.
Nowości wydawnicze w Internecie
Cennym źródłem informacji o nowościach i wznowieniach są witryny internetowe poszczególnych wydawnictw, a także specjalistyczne strony internetowe, np. „Hurtownia książek” czy „Moliki książkowe, czyli co czytać dziecku”, zamieszczające rankingi książkowych przebojów, przeglądy nowości wydawniczych, rozmowy z autorami, tłumaczami, ilustratorami i osobami związanymi z rynkiem wydawniczym. Źródłem danych na temat wartościowej literatury jest również często odwiedzany serwis internetowy www.biblionetka.pl. Powyższe źródła dostarczają informacji o trendach i modzie czytelniczej panującej w naszym kraju. Duże biblioteki (np.: MBP Bytom, MBP Dąbrowa Górnicza, MBP Gliwice, MBP Katowice) analizują potrzeby swoich użytkowników poprzez przeprowadzanie okresowych badań ankietowych.
Biblioteki nie mają problemu z dotarciem do informacji o nowościach; rzeczywistym problemem jest brak wystarczających środków na ich zakup lub zakup danego tytułu w większej liczbie egzemplarzy.
6.4. Prenumerata czasopism
W 2009 roku w bibliotekach publicznych woj. śląskiego prenumerowano ogółem 10 206 tytułów czasopism o wartości 1 379 902 zł, tj. o 325 tytułów więcej niż w roku 2008.
Czternaście bibliotek, tj. 8,3% (MGBP Kuźnia Raciborska, MGBP Pilica, MGBP Żarki, GBP Gierałtowice, GBP Hażlach, GBP Istebna, GBP Koszarawa, GBP Łękawica, GBP Miedźno, GBP Radziechowy-Wieprz, GBP Rajcza, GBP Rędziny, GBP Ujsoły, GBP Wręczyca Wielka) w ogóle nie prowadziło prenumeraty ze względu na brak środków finansowych na ten cel.
Prenumerowana prasa obejmowała tytuły z różnych dziedzin wiedzy, kultury i życia społeczno-politycznego. Zamówienia na prenumeratę prasy sporządzane były kwartalnie, co pozwalało szybko reagować na zmieniające się zapotrzebowanie czytelników. Poza prenumeratą biblioteki pozyskiwały również czasopisma w formie darów czytelniczych. Były to głównie periodyki kobiece, czasopisma poradnikowe oraz tytuły przekazywane nieodpłatnie przez urzędy miast i gmin. Zarówno liczba, jak i różnorodność oferty prasowej nie zaspokajała jednak potrzeb wszystkich czytelników.
Prenumerata periodyków bibliotekarskich
Prenumerowano także periodyki bibliotekarskie. Oferta czasopism bibliotekarskich, dostępnych głównie w czytelniach bibliotek centralnych, obejmowała poniższe tytuły:
Bibliotekarz, Poradnik Bibliotekarza, Biblioteka w Szkole, Przegląd Biblioteczny, Nowe Książki, Notes Wydawniczy, Notes Biblioteczny, Przewodnik Bibliograficzny, Bibliografia Zawartości Czasopism, Guliwer, Megaron, Zagadnienia Informacji Naukowej, Magazyn Literacki Książki, Poradnik Bibliograficzno-Metodyczny, Bibliotekarz Zachodniopomorski, Pomagamy Sobie w Pracy, Rocznik Biblioteki Narodowej, Biblioterapeuta, Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej, Roczniki Biblioteczne, Biblioregion, Ryms: kwartalnik o książkach dla dzieci i młodzieży, Vademecum Bibliotekarza.
Podobnie jak w roku ubiegłym najpopularniejszymi tytułami w bibliotekach miejskich były : Bibliotekarz i Poradnik Bibliotekarza, w miejsko-gminnych – Poradnik Bibliotekarza i Bibliotekarz oraz w gminnych Poradnik Bibliotekarza i Nowe Książki.
Sześć bibliotek, tj. 3,9% (MBP Sławków, MGBP Koniecpol, GBP Gaszowice, GBP Kobiór, GBP Kruszyna, GBP Ślemień) prenumerowały jedynie czasopisma bibliotekarskie; w 2008 roku takich bibliotek było siedem. Dziesięć bibliotek, tj. 6,5% z ogólnej liczby 155 tych, które prenumerują w ogóle, nie nabywało prasy bibliotekarskiej (GBP Goczałkowice-Zdrój, GBP Goleszów, GBP Herby, GBP Lipie, GBP Mstów, GBP Mykanów, GBP Nędza, GBP Olsztyn, GBP Starcza, GBP Żarnowiec); w 2008 roku taka sytuacja miała miejsce w piętnastu bibliotekach.
W 2009 roku Biblioteka Śląska przekazała nieodpłatnie bibliotekom publicznym naszego województwa czasopismo Śląsk (nr nr 1–12 ; łącznie 204 egz.), podarowany bibliotekom powiatowym przez Górnośląskie Towarzystwo Literackie z Katowic.
Ponadto podarowano następujące książki, płyty CD oraz plakaty: Przewodnik po Narodowej Strategii Spójności (8 egz.), Wojciechowski P.: Prawo pracy (19 egz. – dar Wydawcy), Bolecki W.: Ptasznik z Wilna: o Józefie Mackiewiczu (5 wol. – dar Wydawcy), Gaute Heivoll: Niebo za domem (39 wol. – dar Wydawcy), Józef Rymer : pierwszy włodarz polskiego Śląska (10 wol. – dar prof. Józefa Śliwioka), Lutosławski W.: 20 polskich kolęd na sopran, chór żeński i orkiestrę (52 jedn. inw. CD - dar Wydawcy), Noskowski Z.: Cztery pory roku (35 jedn. inw. CD – dar Wydawcy), plakat: Nagrody za upowszechnianie czytelnictwa Polskiej Sekcji Ibby (7 egz.).
Z okazji Tygodnia Bibliotek Biblioteka Śląska wraz z ZO SBP w Katowicach zakupiła i przekazała bibliotekom 168 egz. okolicznościowych plakatów.
Z okazji Światowego Dnia Książki i Praw Autorskich podarowano książki Gminnej Bibliotece Publicznej w Dębowcu, w powiecie cieszyńskim.
