Biblioteka Śląska > Sprawozdania > 2010 > 7. Czytelnictwo. Promocja

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI BIBLIOTEK PUBLICZNYCH
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2010 R.

7.1. Zasięg czytelnictwa - obserwowane tendencje i preferencje czytelnicze.

Wiele mówi się o tym, iż obecnie przeżywamy swoisty kryzys czytelnictwa. Wynika on z wielu przyczyn. Mimo, że książka przestała pełnić funkcję głównego nośnika informacji o otaczającym świecie i jej funkcja jest obecnie inna, niż miało to miejsce kilkadziesiąt lat temu, to jednak ciągle dostarcza modeli wytyczających sposób bycia, określa kody postępowania, podaje przykłady dla rozwiązywania problemów życia dnia codziennego.

W województwie śląskim odnotowano spadek zarówno w poziomie czytelnictwa, jak i w ilości wypożyczeń i udostępnień księgozbioru. W porównaniu z rokiem ubiegłym liczba udostępnień na miejscu i na zewnątrz zmniejszyła się o 739.578 woluminów w porównaniu z rokiem poprzednim i wyniosła 21.427.865 wypożyczeń. W 2010 roku śląskie biblioteki odwiedziło też znacznie mniej czytelników niż w 2009 roku; różnica ta kształtuje się na poziomie 22.632 użytkowników. Spadek czytelnictwa w zakresie zarówno udostępniania i wypożyczania zbiorów spowodowany może być m.in. malejącą liczbą mieszkańców miast, emigracją młodzieży do krajów UE, coraz powszechniejszym korzystaniem z sieci Internet jako źródła wiedzy, informacji i rozrywki, niżem demograficznym, brakiem czasu, brakiem wiedzy na temat możliwości korzystania z książek czy negacjami tej formy. Internet postrzegany jest jako najlepsze i najszybsze, a przede wszystkim wiarygodne źródło informacji wszelkiej. Dodatkowym problemem, który pociąga za sobą spadki poziomu czytelnictwa jest brak obowiązku szkolnego w zakresie korzystania z tradycyjnych źródeł bibliotecznych, szczególnie w czytelni, zaniżanie wymagań edukacyjnych w szkołach. Młodzież szkolna rzadko sięga po książkę inną niż lektura obowiązkowa lub jej opracowanie. Jej aktywność czytelnicza zdecydowanie rośnie przed maturą czy innym egzaminem. Aktywność czytelnicza dzieci i młodzieży często nie idzie w parze z chęcią korzystania ze zbiorów tradycyjnych, a jest formą spędzania czasu wolnego i korzystania np. z Internetu, wypożyczenia multimediów, uczestnictwa w imprezach bibliotecznych, spotkaniach, luźne podejście do lektur szkolnych. Tendencja spadkowa ma charakter ogólnopolski.

Biblioteki podejmują działania zwiększające komfort korzystania ze świadczonych usług, starają się zaoferować czytelnikom jak największy dostęp do książki i informacji przez prowadzone prace związane z informatyzacją i komputeryzacją, tworzenie katalogów on-line, udogadniając warunki dostępu do placówek np. poprzez dostosowywanie godzin otwarcia do potrzeb czytelników czy promocję swojej działalności. Prowadzone są różnorodne formy upowszechniania czytelnictwa oraz systematyczne wzbogacanie księgozbioru o nowości wydawnicze w zakresie literatury pięknej, literatury naukowej i popularnonaukowej oraz prenumeratę prasy i czasopism.

Stan czytelnictwa w województwie śląskim w roku 2010 r. przedstawia się następująco:

Czytelnicy

W 2010 r. ogólna liczba zarejestrowanych czytelników wyniosła 881 799, to mniej o 22 632 użytkowników. Największy spadek odnotowano wśród użytkowników uczących się – w grupie do lat 15 i 16–19 lat (w sumie 18 994 osób). Spadek odnotowano także w grupie wiekowej 20-24 lata, czyli wśród potencjalnych studentów. Największy wzrost natomiast widoczny jest w grupie wiekowej powyżej 60 lat, czyli w tzw. wieku poprodukcyjnym. Więcej czytają także osoby między 25 a 60 rokiem życia.

Zestawienie za dwa ostatnie lata struktury czytelników wg wieku kształtuje się następująco:

Grupa wiekowa	2010 rok	2009 rok	wzrost	spadek
ogółem	881 799	904 431		22 632
do lat 15	178 721	188 711		9 990
16-19 lat	112 092	121 096		9 004
20-24 lata	146 096	154 892		8 796
25-44 lata	251 297	250 892	405
45-60 lat	129 191	128 437	754
powyżej 60 lat	64 402	60 403	3 999

Czytelnicy w województwie śląskim wg kryterium wieku

Procentowy udział grup wiekowych czytelników w 2010 r.

Zestawienie za dwa ostatnie lata struktury czytelników wg zajęcia kształtuje się następująco:

Grupa zawodowa	2010 rok	2009 rok	wzrost	spadek
ogółem	881 799	904 431		22 632
uczniowie	312 584	330 247		17 663
studenci	113 550	119 874		6 324
pracownicy umysłowi	179 077	177 510	1 567
robotnicy	78 564	79 570		1 006
rolnicy	1 501	1 829		328
inni zatrudnieni	24 295	24 381		81
pozostali	172 228	171 021	1 207

Czytelnicy w województwie śląskim wg kryterium zajęcia

Procentowy udział grup zawodowych czytelników w 2010 r.

Zasięg czytelnictwa

W 2010 roku wskaźnik zasięgu czytelnictwa w województwie śląskim wyniósł 19 czytelników w przeliczeniu na 100 mieszkańców i pozostaje niezmienny w stosunku do roku 2009.

Powiaty ziemskie – średnia 17 – bez zmian

Powiat ziemski	wskaźnik 2010	wskaźnik 2009
będziński	20	20
bielski	19	19
bieruńsko-lędziński	14	17
cieszyński	17	18
częstochowski	12	12
gliwicki	17	18
kłobucki	13	13
lubliniecki	16	15
mikołowski	19	18
myszkowski	11	12
pszczyński	17	17
raciborski	20	19
rybnicki	18	18
tarnogórski	20	20
wodzisławski	18	19
zawierciański	18	19
żywiecki	16	15

Zasięg czytelnictwa w przeliczeniu na 100 mieszkańców
(powiaty ziemskie)

Jak wynika z powyższego zestawienia najwyższe wskaźniki zasięgu czytelnictwa osiągnięto kolejno w powiatach:

• będzińskim, raciborskim i tarnogórskim;

• bielskim, mikołowskim;

• rybnickim, wodzisławskim oraz zawierciańskim.

Powiaty grodzkie – średnia 19

Powiat grodzki	wskaźnik 2010	wskaźnik 2009
Bielsko-Biała	27	27
Bytom	8	7
Chorzów	15	15
Częstochowa	20	20
Dąbrowa Górnicza	18	21
Gliwice	19	19
Jastrzębie Zdrój	27	28
Jaworzno	37	38
Katowice	22	23
Mysłowice	18	19
Piekary Śląskie	16	16
Ruda Śląska	12	13
Rybnik	20	20
Siemianowice Śląskie	17	18
Sosnowiec	20	21
Świętochłowice	17	17
Tychy	20	20
Zabrze	17	16
Żory	17	19

Zasięg czytelnictwa w przeliczeniu na 100 mieszkańców
(powiaty grodzkie)

Należy zwrócić uwagę, że są miejscowości (Mykanów, Włodowice, Dąbrowa Zielona), gdzie wskaźnik zasięgu czytelnictwa jest bardzo niski i wynosi 5-6%.

Najwyższe wskaźniki zasięgu czytelnictwa osiągnięto :

• wśród bibliotek powiatów grodzkich: Jaworzno (37%), Bielsko-Biała i Jastrzębie-Zdrój (po 27%),

• wśród pozostałych bibliotek miejskich: Cieszyn, Sławków i Ustroń (po 29%), wśród bibliotek miast i gmin Czechowice Dziedzice (29%),

• wśród bibliotek gminnych: Bestwina i Mierzęcice (po 31%), Marklowice (29%).

Wypożyczenia i udostępnienia prezencyjne

W 2010 r. na zewnątrz wypożyczono 17.358.252 jednostek inwentarzowych, co w porównaniu z rokiem 2009 daje spadek o 545.070. Na miejscu zaś skorzystano z 3 511 874 materiałów bibliotecznych w roku 2010, to jest mniej o 201.160 w zestawieniu danych z rokiem minionym. Średnia wypożyczeń książek, czasopism, zbiorów specjalnych na zewnątrz i na miejscu w przeliczeniu na 100 mieszkańców w województwie wynosi 462. Szczegółowy obraz problemu sumy wypożyczeń w powiatach ziemskich i grodzkich pokazują poniższe tabele.

Suma wypożyczeń zbiorów na miejscu i na zewnątrz w przeliczeniu na 100 mieszkańców w powiatach ziemskich - średnia 417

Powiat ziemski	wskaźnik 2010	wskaźnik 2009
będziński	546	571
bielski	459	481
bieruńsko-lędziński	331	372
cieszyński	317	340
częstochowski	278	289
gliwicki	381	466
kłobucki	257	251
lubliniecki	381	346
mikołowski	601	602
myszkowski	390	397
pszczyński	403	412
raciborski	516	524
rybnicki	425	457
tarnogórski	483	488
wodzisławski	434	459
zawierciański	567	603
żywiecki	291	278

Wypożyczenia i udostępnienia prezencyjne w przeliczeniu na 100 mieszkańców
(powiaty ziemskie)

Suma wypożyczeń zbiorów na miejscu i na zewnątrz w przeliczeniu na 100 mieszkańców w powiatach grodzkich - średnia 473

Powiat grodzki	wskaźnik 2010	wskaźnik 2009
Bielsko Biała	799	806
Bytom	178	149
Chorzów	288	292
Częstochowa	463	464
Dąbrowa Górnicza	616	807
Gliwice	523	500
Jastrzębie Zdrój	569	620
Jaworzno	625	741
Katowice	475	486
Mysłowice	420	452
Piekary Śląskie	582	614
Ruda Śląska	326	344
Rybnik	493	520
Siemianowice Śląskie	396	410
Sosnowiec	515	535
Świętochłowice	542	572
Tychy	526	510
Zabrze	280	257
Żory	568	489

Wypożyczenia i udostępnienia prezencyjne w przeliczeniu na 100 mieszkańców
(powiaty grodzkie)

Jak widać w powyższych tabelach zmiany w ilości wypożyczeń i udostępnień w województwie przebiegły dość łagodnie. Najbardziej widoczny wzrost zainteresowania książką w bibliotekach powiatów grodzkich wystąpił w Żorach, spadek zaś najbardziej uwidocznił się w Dąbrowie Górniczej i Jaworznie. W bibliotekach powiatów ziemskich zaś największa różnica wystąpiła w powiecie gliwickim, był to spadek wypożyczeń o 85.

Preferencje czytelnicze

Biblioteki dokonując zakupu księgozbioru starają się trafić w gusta czytelnicze, w różny sposób poznając preferencje swoich użytkowników. Dokładają wiele starań, by zaspokoić ich potrzeby, z drugiej rozbudzić ich aspiracje i zachęcić do korzystania ze swoich usług. Często motywem sięgnięcia po lekturę są nagrody literackie, które dla wielu są wyznacznikiem jakości książki. Dużą popularnością cieszą się także książki pisane czy rekomendowane przez znane osoby świata mediów. Dużą popularnością cieszą się utwory, które zostały zekranizowane czy na podstawie których powstawały scenariusze filmowe.

Największym zainteresowaniem wśród dorosłych cieszą się pozycje beletrystyczne, w tym dzienniki, poradniki, biografie. Najbardziej poczytni autorzy to m.in.: Joanna Bator, Dan Brown, Trixi Von Bulow, Wojciech Cejrowski, Joanna Chmielewska, Agata Christie, Harlan Coben, Paulo Coelho, Clive Cussler, Hanna Cygler, Norman Davies, Eugeniusz Dębski, Artur Domosławski, Ake Edwardson, Tess Gerritsen, Elizabeth Gilbert, Dmitry Glukhovsky, Katarzyna Grochola, Małgorzata Gutowska-Adamczyk, Szymon Hołownia, Jacek Hugo-Bader, Małgorzata Kalicińska, Alex Kava, Marek Krajewski, Sophie Kinsella, Stieg Larsson, Hennig Mankell, Liza Marklund, Irena Matuszkiewicz, Stephanie Meyer, Haruki Murakami, Agnieszka Osiecka i Jeremi Przybora, Jacek Pałkiewicz, Beata Pawlikowska, Jodi Picault, Jacek Piekara, Andrzej Pilipiuk, Nora Roberts, Marcin Szczygieł, Monika Szwaja, Mario Vargas Llosa, Leon Wiśniewski, Martyna Wojciechowska, Bogusław Wołoszański, Richard Yates, Marian Zacharski, Carlos R. Zafon, Andrzej Ziemiański.

W zakresie literatury niebeletrystycznej czytelnicy najczęściej pytają o książki z zakresu nauk humanistycznych: psychologii, socjologii, pedagogiki, zarządzania i nauk około ekonomicznych, prawa, finansów, historii literatury pięknej, literatury faktu (publicystyki). Zapotrzebowanie na literaturę popularnonaukową określają najczęściej kierunki studiów podejmowanych przez naszych czytelników.

7.2. Najważniejsze wydarzenia kulturalne, promocyjne, edukacyjne - wybrane przykłady

Niezmiernie ważne dla biblioteki jest kreowanie wizerunku w otoczeniu, jako instytucji przyjaznej, otwartej, a przede wszystkim aktywnej; biblioteki muszą zabiegać o swoich czytelników. Promocja bibliotek jest nieodzownym elementem codziennych działań. Właściwy wizerunek korzystnie wpływa na jakość relacji z otoczeniem, przyczyniając się tym samym do ogólnego wzrostu zaufania do instytucji, dlatego też podążając z duchem czasu starają się trafić ze swoją ofertą do obecnych i potencjalnych czytelników tworząc blogi, konta internetowe na popularnych portalach społecznościowych (Nasza Klasa czy Facebook), na bieżąco aktualizować strony WWW uzupełniając je o najświeższe informacje o podejmowanych działaniach, nowościach czytelniczych, tworzyć newslettery, itp.

Spotkania autorskie

Spotkania autorskie cieszą się niesłabnącą popularnością, zwłaszcza, gdy zapraszani goście są dobrze znani i cenieni przez czytelników. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom swoich odbiorców organizują ich coraz więcej. W bibliotekach gościli literaci, publicyści, dziennikarze, aktorzy, politycy, naukowcy; zestawienie wybranych gości przedstawia tabela poniżej:

Artur Andrus	Racibórz
Artur Barciś	Bobrowniki
Andrzej Bart	Sosnowiec
Grażyna Bąkiewicz	Bielsko-Biała
Paweł Beręsewicz	Chełm Śląski, Jastrzębie Zdrój, Jaworzno, Katowice, Łazy, Wilkowice, Zawiercie
Małgorzata Berwid	Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec
Wojciech Bonowicz	Bielsko-Biała, Piekary Śląskie, Sosnowiec
Marcin Bruczkowski	Racibórz
Marcin Brykczyński	Jastrzębie Zdrój, Sławków, Suszec
Wojciech Brzoska	Sosnowiec
Zuzanna Celmer	Orzesze, Racibórz,
Ewa Chotomska	Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Jastrzębie Zdrój, Pawłowice, Radlin, Sosnowiec, Wodzisław Śląski, Żarnowiec
Wanda Chotomska	Wodzisław Śląski
Maria Czubaszek	Jastrzębie Zdrój
Jacek Dehnel	Katowice
Łukasz Dębski	Cieszyn, Gliwice, Lędziny, Łazy, Ożarowice, Sosnowiec
Grażyna Dłużniewska-Mellin	Katowice
Wiesław Drabik	Brenna, Kłomnice, Knurów, Kornowac, Krzyżanowice, Lelów, Łaziska Górne, Mykanów, Ornontowice, Orzesze, Pawłowice, Pilchowice, Rędziny
Anna Dymna	Czerwionka-Leszczyny
Katarzyna Enerlich	Bielsko-Biała, Cieszyn, Porąbka, Strumień, Ustroń, Wilkowice
Joanna Fabicka	Żory
Jacek Fedorowicz	Imielin
Andrzej Fiutak	Zawiercie
Małgorzata Flis	Suszec
Marta Fox	Katowice, Ożarowice, Świerklaniec
Agnieszka Frączek	Goczałkowice-Zdrój, Jastrzębie Zdrój, Jaworzno, Mikołów, Racibórz, Rybnik, Wodzisław Śląski
Barbara Gawryluk	Gliwice, Katowice, Miedźna, Ożarowice, Pyskowice, Wodzisław Śląski, Zawiercie, Żywiec
Grzegorz Gortat	Katowice, Lędziny
Małgorzata Gutowska-Adamczyk	Łazy, Siemianowice Śląskie
Remigiusz Grzela	Katowice
Jerzy Ilg	Pszczyna, Rybnik
Kalina Jerzykowska	Cieszyn, Gliwice, Rybnik
Melania Kapelusz	Będzin, Chełm Śląski, Imielin , Katowice
Andrzej Kapłanek	Bestwina
Grzegorz Kasdepke	Czeladź, Częstochowa, Dębowiec, Jaworzno, Lędziny, Rybnik, Strumień, Zawiercie, Żywiec
Robert Karwat	Cieszyn, Lelów, Sławków, Suszec
Izabella Klebańska	Czeladź, Gliwice, Imielin, Mikołów, Pszczyna, Racibórz, Siewierz, Wilkowice, Żywiec
Grzegorz Kołodko	Dąbrowa Górnicza
Michał Komar	Zabrze
Barbara Kosmowska	Chorzów, Częstochowa, Pawłowice, Pszczyna
Maria Koterbska	Jasienica
Krzysztof Kotowski	Sosnowiec
Hanna Kowalewska	Częstochowa, Kłobuck, Przystajń, Zawiercie
Marek Krajewski	Racibórz
Emilia Krakowska	Ożarowice
Jarosław Kret	Czechowice-Dziedzice, Wodzisław Śląski
Krzysztof Kuczkowski	Sosnowiec
Wojciech Kuczok	Częstochow, Siemianowice Śląskie, Świerklaniec
Kazimierz Kutz	Pszczyna, Rybnik, Sosnowiec, Świerklaniec
Paweł Lekszycki	Sosnowiec
Edward Lutczyn	Ożarowice, Radzionków, Strumień, Wilkowice
Zdzisław Łączkowski	Sosnowiec
Konrad Małek	Katowice, Świętochłowice
Sławomir Matusz	Sosnowiec
Leszek Mazan	Bielsko-Biała, Dąbrowa Górnicza
Maciej Melecki	Cieszyn, Sosnowiec
Jan Miodek	Wojkowice
Krzysztof Mroziewicz	Zabrze
Feliks Netz	Sosnowiec
Arkadiusz Niemirski	Bytom, Chorzów, Cieszyn, Imielin , Sosnowiec, Zawiercie
Małgorzata Niezabitowska	Bielsko-Biała , Dąbrowa Górnicza, Racibórz
Ewa Nowak	Krupski Młyn, Pawłowice, Poczesna, Rędziny, Rybnik, Sosnowiec, Tworóg
Marek Nowakowski	Zabrze
Artur Nowicki	Psary
Marta Obuch	Siemianowice Śląskie
Daniel Odija	Będzin, Katowice, Racibórz
Michał Ogórek	Ożarowice, Wodzisław Śląski
Joanna Olech	Łazy, Mikołów, Wodzisław Śląski
Anna Onichimowska	Chorzów, Łazy, Mikołów, Mysłowice, Piekary Śląskie, Świętochłowice, Wisła, Zabrze
Kazimierz Orłoś	Zabrze
Beata Ostrowicka	Bielsko-Biała, Opatów, Pawłowice, Rudnik, Siewierz
Marcin Pałasz	Czechowice-Dziedzice, Pawłowice
Joanna Papuzińska	Lędziny
Romek Pawlak	Bytom, Sosnowiec
Krzysztof Petek	Katowice, Orzesze, Żywiec
Wioletta Piasecka	Jastrzębie Zdrój, Łaziska Górne, Siemianowice Śląskie, Suszec
Tomasz Piątek	Sosnowiec
Renata Piątkowska	Brenna, Czechowice-Dziedzice, Kozy, Miedźna, Pawłowice, Radziechowy-Wieprz, Strumień, Żywiec
Eliza Piotrowska	Lędziny
Franciszek Pieczka	Godów
Małgorzata Piekarska	Dębowiec, Gliwice, Jaworzno, Mierzęcice, Psary, Sosnowiec, Strumień
Wanda Póławska	Zabrze
Jolanta Reisch	Kornowac, Krzyżanowice, Pietrowice Wielkie, Radlin, Sosnowiec
Dariusz Rekosz	Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Imielin, Jaworzno, Katowice, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec
Bogumiła Rostkowska	Świerklaniec
Michał Rusinek	Dąbrowa Górnicza
Tomasz Rzerzycki	Kłobuck
Monika Sawicka	Racibórz
Mariusz Sieniewicz	Bielsko-Biała, Piekary Śląskie
Izabela Sowa	Siemianowice Śląskie, Tarnowskie Góry
Stanisław Srokowski	Zabrze
Agnieszka Strączek	Czeladź
Małgorzata Strękowska-Zaręba	Katowice
Małgorzata Strzałkowska	Bielsko-Biała, Pszczyna
Marek Szczepański	Katowice
Małgorzata Szejnert	Bielsko-Biała
Marek Szołtysek	Bestwina, Gliwice, Lędziny, Lubliniec, Ornontowice, Suszec, Wielowieś
Kazimierz Szymeczko	Goczałkowice Zdrój, Rybnik, Siemianowice Śląskie
Krystyna Śmigielska	Cieszyn
Tomasz Trojanowski	Bielsko-Biała
Olga Tokarczuk	Rybnik
Maciej Trzepałka	Zabrze
Szczepan Twardoch	Częstochowa
Krzysztof Varga	Sosnowiec
Elżbieta Wasiuczyńska	Katowice
Kazimierz Węgrzyn	Cieszyn
Wojciech Widłak	Bestwina
Łukasz Wierzbicki	Miedźna
Marcin Wroński	Radlin, Rydułtowy, Wodzisław Śląski
Michał Zabłocki	Poręba
Joanna Zagner-Kołat	Imielin, Lubliniec
Krzysztof Zanussi	Czechowice-Dziedzice
Andrzej Zimniak	Jastrzębie Zdrój
Tomasz Zubilewicz	Zabrze
Andrzej Żak	Cieszyn, Pilica, Wodzisław Śląski

Wykłady, sesje i prezentacje popularnonaukowe

Biblioteki spełniają nie tylko rolę prężnie działających centrów kultury, ale i ośrodków edukacyjnych proponujących bogatą ofertę wykładów, sympozjów, sesji popularnonaukowych i konferencji. Spotkaniom tym coraz częściej towarzyszą panele dyskusyjne, podczas których słuchacze zabierają głos komentując omawiany problem, dzieląc się własnymi spostrzeżeniami i uwagami. Coraz bardziej popularne są organizowane spotkania z ludźmi nauki, w czasie których poruszana jest modna i czasowa problematyka. Jest to bardzo ciekawa i edukacyjna forma popularyzująca literaturę. W bibliotekach województwa śląskiego zorganizowano wiele takowych spotkań, ze względu na ich popularność poniżej wymieniono tylko kilka przykładowych inicjatyw.

Bielsko-Biała	Biblioteki na terenach pogranicza i ich rola w kształtowaniu społeczeństw wielokulturowych – konferencja międzynarodowa
Bytom	BibliotEKOmania - konferencja ekologiczna połączona ze spotkaniami edukacyjnymi
Czechowice-Dziedzice	Cykl otwartych wykładów i zajęć edukacyjnych, m.in. Trójkąt Trzech Cesarzy, Oczami podróżnika – Indie, Nepal
Częstochowa	Akademia w Bibliotece – cykl wykładów popularnonaukowych organizowanych wspólnie z Akademią im. Długosza
Dąbrowa Górnicza	Wiedzieć, zrozumieć, pomóc – cykl zajęć z psychologiem dziecięcym dla rodziców mający na celu poznanie potrzeb, emocji dziecka, jego percepcji, zachowań i reakcji
Gliwice – PBP	O Śląsku i po Śląsku – konferencja dla bibliotekarzy, nauczycieli i regionalistów
Jaworzno	Malarstwo nowoczesne – cykl wykładów z zakresu historii sztuki
	Bliżej prawa – cykliczne spotkania dotyczące problemów prawa
Łaziska Górne	Dni Pamięci o Tragedii Górnoślązaków 1945 – wystawa, pokaz filmu, wykład
Mikołów	Mikołowskie spotkania z Esperanto – w ramach projektu odbyło się m.in. spotkanie z esperantystą
	Akademia Rozwoju Osobistego dla Dorosłych – cykl spotkań, wykładów, wystaw
	Mądre wychowanie – konferencja dla bibliotekarzy i nauczycieli – spotkanie z Ireną Koźmińską i Elżbietą Olszewską
Piekary Śląskie	Zawód: czytelnik. O kondycji czytania dzisiaj – panel dyskusyjny z udziałem wybitnych znawców tematu
Pszczyna	Wykłady otwarte – cykl wykładów popularnonaukowych z zakresu historii, etnografii i literatury
Radzionków	Leczyć książką czyli kilka słów o biblioterapii - konferencja
Siemianowice Śląskie	Wykłady i sesja popularno naukowe dla uczestników siemianowickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku.
Sosnowiec	Akademia literatury – cykl wykładów z historii literatury polskiej
Strumień	Szlakiem ks. Oskara Zawiszy i Emilii Michalskiej – konferencja dla bibliotekarzy powiatu cieszyńskiego
Wodzisław Śląski	Marsz oświęcimski – konferencja historyczna
Zabrze	Kant kultury – cykliczne panele dyskusyjne poświęcone kulturze
	Dyskurs – Dyskusyjny Klub Literacko-Filmowy

Konkursy, wystawy, koncerty

Każdego roku wystawy organizowane przez biblioteki cieszą się coraz większą różnorodnością tematów. Biblioteki prześcigają się w pomysłowości zarówno jeśli chodzi o temat, jak i formę ekspozycji. Wystawy regionalne, pokonkursowe, wystawy prac uczestników instytucji współpracujących z bibliotekami, prezentowane są zarówno prace amatorów i pasjonatów co profesjonalistów, coraz częściej wystawy przybierają awangardowe formy – instalacje, performance, itp. Poprzez wystawy biblioteki nie tylko prezentują dorobek bardziej lub mniej znanych artystów, ale i pobudzają swoich czytelników do podejmowania aktywności, dając szansę zaprezentowania własnych pasji i zainteresowań.

Niesłabnącą popularnością wśród czytelników cieszą się także rozmaite konkursy adresowane do różnych grup wiekowych, którym niejednokrotnie towarzyszą atrakcyjne nagrody rzeczowe, ekspozycje, publikacje wyróżnionych prac.

Wiele bibliotek wzbogacając ofertę kulturalną organizuje dla swoich czytelników liczne wieczorki literackie, koncerty, popisy muzyczne, a nawet taneczne.

Inne inicjatywy

Będzin	Klub Miłośników (dobrego) Kina – dyskusyjny klub filmowy
Bielsko-Biała	Europejska Akademia Dobrej Literatury – w ramach której zrealizowano festiwale kultury węgierskiej i czeskiej, literatury dziecięcej i młodzieżowej oraz festiwal 4 pory książki – POPLIT
	Spotkania z X Muzą - Klub Miłośników Filmu
Bytom	Tydzień zdrowej aktywności – cykl spotkań ze specjalistami z różnych dziedzin mający na celu pomoc w podnoszeniu jakości życia
Cieszyn	Międzynarodowy Festiwal Czytania nad Olzą – to już trzecia edycja cieszącego się ogromną popularnością wydarzenia promującego czytanie i książkę dla dzieci organizowanego przez Miejską Bibliotekę w Cieszynie. W ramach festiwalu odbyły się liczne warsztaty, spotkania, występy
Czechowice-Dziedzice	Akademia Pięknego Czasu – cykl zajęć i warsztatów rozwijających umiejętności z różnych dziedzin, w tym: nauka języków obcych, gimnastyka, informatyka, fotografia, decoupage, bibułkarstwo i inne
Częstochowa	Dni Książki w Częstochowie – Kresy, pogranicza – spotkania autorskie, wystawy, warsztaty, prelekcje
Dąbrowa Górnicza	Ogólnopolski turniej czytania na wysokim szczeblu – humorystyczny konkurs propagujący czytelnictwo i bibliotekę, w którym udział biorą osoby zajmujące wysokie szczeble kariery zawodowej
Dębowiec	Klub Kobiet Twórczych
Gliwice	VII Międzynarodowy konkurs graficzny na ekslibris
Jastrzębie Zdrój	Zielona wyspa w Jastrzębiu Zdroju – projekt Biblioteki przybliżający kulturę i sztukę irlandzką poprzez koncerty, wystawy i konkursy o tematyce Irlandii
	Jastrzębskie sploty literackie – promocja literatury poprzez spotkania, prelekcje i wystawy
	Piknik literacki – impreza plenerowa popularyzująca bibliotekę i książkę
Jaworzno	Noc z literaturą dla dorosłych – spotkania odbywające się raz w miesiącu popularyzujące różne gatunki literackie i filmowe, w trakcie których uczestnicy wykazują się wiedzą na temat omawianego gatunku
Katowice	Spotkania Pisarzy, Czytelników i Bibliotekarzy – cykliczna impreza plenerowa
Mikołów	Kino Niezależne w Mikołowie – koło filmowe działające w bibliotece
Opatów	Literaccy Milionerzy – II-etapowy, gminny konkurs znajomości lektur szkolnych
Piekary Śląskie	Biblioteczny Klub Twórców Literackich Kalwaryjska 62 D
Racibórz	Meandry sztuki na pograniczu polsko-czeskim – cykl spotkań z dobrodziejstwami kultury m.in. z literaturą, muzyką, architekturą
Ruda Śląska	Śląskie talenty 2010 – konkurs dla uzdolnionej młodzieży pochodzącej ze Śląska w 4 kategoriach: kultura, nauka, przedsiębiorczość, sport
Rybnik	Czytamy… Wojaczka – adaptacja sceniczna fragmentów życia i twórczości Rafała Wojaczka zrealizowana przez pracowników i użytkowników Biblioteki
Sosnowiec	Sosnowieckie Dni Literatury – spotkania autorskie, wykłady, wystawy
Świętochłowice	Klub Gier Planszowych PIONEK
Tychy	Świat na wyciągnięcie ręki – imprezy podróżnicze, którym towarzyszą wystawy, degustacje kuchni, prezentacja zbiorów tematycznie związanych z danym krajem
	Klub M jak Mama – cykl spotkań dla młodych mam i ich pociech
Wodzisław Śląski	Obieżyświat – czyli z książką odkrywamy świat – projekt literacko-podróżniczy
Zawiercie	Bibliobus w okresie wakacji
Żory	Chatting With Tea – klub dyskusyjny w języku angielskim
	Wiosenna zbiórka książek
	Bibliotekarze dzieciom – cykl podczas którego bibliotekarze prezentują dzieciom przygotowane przez siebie scenki teatralne

Dyskusyjne Kluby Książki (DKK) to wspólny projekt Instytutu Książki i bibliotek wojewódzkich adresowany przede wszystkim do czytelników korzystających z bibliotek publicznych. Ich celem jest aktywizacja czytelników polegająca na wspólnej dyskusji na temat wybranych książek. Pomysł oparty jest na założeniu, że potrzebne są miejsca, w których można rozmawiać o wspólnie czytanych książkach oraz, że nie trzeba być krytykiem, by czerpać przyjemność z dyskutowania o literaturze. Celem klubów jest także ożywienie środowisk skupionych wokół bibliotek oraz zachęcenie samych bibliotekarzy do kreowania mody na czytanie. W naszym województwie w 2010 roku działały 52 Dyskusyjne Kluby Książki, w tym 11 dziecięcych w 30 bibliotekach w tym w: Bestwinie, Będzinie (2), Bielsku-Białej (7), Buczkowicach, Bytomiu, Chorzowie, Cieszynie, Czeladzi, Częstochowie (2), Dąbrowie Górniczej, Gliwicach, Katowicach (11), Kłobucku, Knurowie, Łazach, Mysłowicach, Pilicy, Przystajni, Raciborzu, Rudzie Śląskiej (2), Rybniku, Siemianowicach Śląskich, Tarnowskich Górach, Tychach (3), Ustroniu, Wilkowicach, Wodzisławiu Śląskim, Zabrzu (2), Zawierciu i Żorach. W Katowicach działa też jeden klub niezależny SQUAD LITER.

7.3. Czytelnictwo dzieci i młodzieży - problemy, obserwacje, obawy, tendencje, współpraca z organizacjami i instytucjami

Najatrakcyjniejszą formą spędzania czasu wolnego dzieci i młodzieży jest TV i Internet, dlatego kluczową sprawą jest rozbudzenie zainteresowania książką w dzieciństwie. Na tym etapie rodzice odpowiedzialni za wychowanie dziecka często potrzebują pomocy i wsparcia. W społeczeństwie zapracowanych matek i ojców jest miejsce instytucji wyspecjalizowanej, aktywnej, dysponującej bogatym zasobem metod i form działalności, zachęcającej do czytelnictwa. Ogromną rolę do spełnienia mają tu dobrze przygotowani, znający literaturę dziecięcą bibliotekarze. Upatruje się dużej skuteczności medialnych programów popularyzujących czytelnictwo (programy TV i radiowe), zarówno kierowanych do młodych jak i do dorosłych, duże znaczenie też mają oryginalne akcje popularyzujące czytelnictwo i rozwijające zainteresowanie książką, zachęcające dzieci i młodzież do samodzielnych prób twórczych oraz prężna współpraca z przedszkolami i innymi placówkami oświatowymi, instytucjami edukacyjnymi i wychowawczymi.

Rozwój czytelnictwa wśród dzieci i młodzieży szkolnej ma duży wpływ na ich ogólny rozwój intelektualny, dlatego powinien być traktowany jako ważny czynnik w kształtowaniu osobowości. Dzięki książkom czytelnik wzbogaca swoje słownictwo, staje się wrażliwszy, rozbudza swoją wyobraźnię, rozwija kompetencje intelektualne i czytelnicze, pobudza myślenie, rozwija się emocjonalnie i estetycznie. Pozyskiwanie właściwych zbiorów bibliotecznych trafiających w gusta czytelników oraz umiejętne kierowanie procesem czytelniczym według upodobań i zainteresowań dziecka wymaga dużego wysiłku ze strony bibliotekarzy, rodziców, nauczycieli. Popularyzacja czytelnictwa i rozmiłowywanie w książce poprzez m.in. zajęcia dla rodziców i dzieci, współpraca z instytucjami, sukcesywne wyposażanie i doposażenie bibliotek w nowoczesny sprzęt, nietypowe książki dla dzieci, unikatowe i atrakcyjne zbiory stanowią szansę na zwiększenie zainteresowania książką wśród najmłodszych.

Biblioteki muszą być postrzegane jako miejsca dostępne, atrakcyjne, bezpieczne, pozbawione barier w dostępie. Dobrym pomysłem jest wdrażana w kilku bibliotekach praktyka uczestnictwa bibliotekarzy w spotkaniach z rodzicami organizowanych przez przedszkola i szkoły (zebrania rodziców), pozwalające na bezpośredni kontakt z opiekunami i na uświadomienie ważności procesu czytania i kontaktu z książką, co może zachęcić i zmobilizować rodziców do nawiązania kontaktu z biblioteką, a przez to przynieść wymierne korzyści w przyszłości.

Międzynarodowa Konwencja Praw Dziecka (1989 r.) podkreśla prawa każdego dziecka do rozwoju wszystkich jego możliwości, prawo do wolnego i bezpłatnego dostępu do informacji, dokumentów i programów w warunkach równych dla wszystkich, bez względu na wiek, rasę, płeć, język, religię, pochodzenie narodowe i kulturalne, warunki socjalne oraz indywidualne umiejętności i możliwości jednostki.

Wczesny, pozytywny kontakt dziecka z biblioteką pozostawia na dalsze życie zainteresowanie czytaniem i nauką, wpływa na późniejszy, uprzywilejowany stosunek dziecka do książki; dlatego tak ważny jest szczególny związek, jaki się tworzy pomiędzy biblioteką a nieczytającymi jeszcze, dla których książka jest motywem do podjęcia zabawy, dzięki zabawkom edukacyjnym, puzzlom, książkom. Istnienie w bibliotekach usług przeznaczonych dla niemowląt i małych dzieci jest sprawą podstawową, o fundamentalnym znaczeniu. Proponując wybór dokumentów i organizując różne zajęcia, biblioteki publiczne pozwalają niemowlętom, najmłodszym dzieciom i ich opiekunom znaleźć miejsce przyjazne, z przeznaczonymi dla nich zbiorami, gdzie mogą odkryć radość z zabaw i bogato ilustrowanych, stworzonych z różnych materiałów książeczek, które można dotknąć, pogłaskać, zbadać, które piszczą czy szeleszczą, które spełniają wszystkie warunki niezbędne do rozwoju dziecka jednocześnie zaspakajając jego ciekawość. Jest to swoista nauka obcowania z książką ².

²Por. Dzieci, młodzież – Internet – Biblioteka. Wytyczne IFLA Sekcji Bibliotek dla Dzieci i Młodzieży. (red.) G. Lewandowicz-Nosal, E. B. Zybert, Wyd. SBP, Warszawa 2009, str. 13–49.

Bycie użytkownikiem biblioteki to pierwsze doświadczenie społeczne, które wyzwala ciekawość i wyobraźnię. Dużą jednak luką w codziennej działalności bibliotek jest w dalszym ciągu brak oferty kierowanej do dzieci w wieku przedszkolnym (0–3 lat). Problem ten jest także widoczny w naszym województwie, coraz więcej naszych bibliotek uznaje najmłodsze dzieci za samodzielnych czytelników, niezależnie od ich wieku. Jednak pozostaje spora grupa, która z różnych, czasem niejasnych powodów różnicuje dolną granicę wieku umożliwiającą zostanie samodzielnym czytelnikiem.

Rejestracja czytelników bez ograniczeń wiekowych odbywa się na przykład w bibliotekach w: Będzinie, Bielsku-Białej, Bieruniu, Bytomiu, Chorzowie, Cieszynie, Czechowicach-Dziedzicach, Czeladzi, Dąbrowie Górniczej, Gierałtowicach, Janowie, Jaworznie, Katowicach, Konopiskach, Kuźni Raciborskiej, Lelowie, Łaziskach Górnych, Marklowicach, Mysłowicach, Pawonkowie, Pszczynie, Pyskowicach, Rudzie Śląskiej, Skoczowie, Siemianowicach Śląskich, Radlinie, Rędzinach, Ustroniu, Zabrzu, Zbrosławicach, Żorach, Żywcu.

Po ukończeniu 1 roku życia w Jeleśni i Wodzisławiu Śląskim a po ukończeniu 2 lat w Blachowni, Rybniku oraz Wiśle.

Po ukończeniu 3 lat czytelnikiem może zostać dziecko w: Krzyżanowicach, Łodygowicach, Miasteczku Śl., Mszanie, Ornontowicach, Poraju, Porąbce, Psarach, Raciborzu, Rudzińcu, Świętochłowicach, Wielowsi, Wilamowicach, Zebrzydowicach.

Czterolatki mogą otrzymać swoje karty biblioteczne w: Goczałkowicach Zdroju, Łazach, Radziechowach-Wieprzu, Starczej, Suszcu, Świerklanach, Woźnikach, Wyrach, a pięciolatki w: Częstochowie, Lędzinach, Kamienicy Polskiej, Kłomnicach, Kobiórze, Kroczycach, Krupskim Młynie, Niegowie, Poczesnej, Rydułtowach, Świerklańcu, Wilamowicach, Wręczycy Wielkiej.

Spora cześć bibliotek zapisuje dzieci podczas tzw. pasowania na czytelnika, kiedy osiągną wiek szkolny, tj. 6–7 lat, wśród nich m.in.: Bestwina, Bojszowy, Boronów, Brenna, Buczkowice, Ciasna, Czernichów, Czerwionka-Leszczyny, Dębowiec, Gaszowice, Gilowice, Gliwice, Godów, Goleszów, Hażlach, Herby, Istebna Jasienica, Jejkowice, Kłobuck, Kochanowice, Koniecpol, Koszarawa, Koszęcin, Koziegłowy, Kozy, Kruszyna, Krzanowice, Krzepice, Lubliniec, Lyski, Miedźna, Miedźno, Mierzęcice, Milówka, Mstów, Nędza, Ogrodzieniec, Opatów, Ożarowice, Panki, Pilchowice, Pietrowice Wielkie, Pilica, Poczesna, Poręba, Przystajń, Rajcza, Rudnik, Siewierz, Sośnicowice, Strumień, Szczekociny, Ślemień, Świnna, Tarnowskie Góry, Toszek, Tychy, Ujsoły, Węgierska Górka, Włodowice, Żarki.

Biblioteka w Przyrowie zapisuje dzieci, które potrafią już płynnie czytać, ich wiek szacowany jest na 8–9 lat.

Powyższe zestawienie pokazuje jak różne rozumienia pojęcia czytelnika funkcjonują w bibliotekach. Dla jednych czytelnikiem jest ktoś, kto samodzielnie czyta, dla innych już ktoś, kto przejawia zainteresowanie książką. Kształtowanie kultury czytelniczej powinno być rozpoczynane od najmłodszych lat, od rozbudzania zainteresowań książką i prasą przeznaczoną dla dzieci. Kilkumiesięczne niemowlęta, które samodzielnie bawią się kartkami, przerzucają je, szarpią książeczki z materiału i oglądają obrazki z pełną stanowczością mogą zostać uznane za czytelników.

Dzieci do trzech lat potrzebują pomocy rodziców i opiekunów w dotarciu do biblioteki i w korzystaniu z oferty jej usług. Od kilku lat widać wzrost zainteresowania książką dla dzieci ich rodziców. Oba te fakty powodują, że biblioteki muszą pracować również z dorosłymi i wskazywać im na znaczenie książek, czytania, korzystania z multimediów i bibliotek w rozwoju małych dzieci, oferować różnorodne poradniki i książki wspomagające rodziców w wychowaniu ich dzieci. Dobrą praktyką podejmowaną już przez niektóre biblioteki są spotkania dla opiekunów, których celem jest wymiana poglądów wychowawczych i rodzicielskich, wymiana doświadczeń, pomysłów, dyskusja nad książką.

Kładąc szczególny nacisk na pracę z dziećmi i młodzieżą w naturalny sposób kształtuje się wśród najmłodszych mieszkańców nawyk korzystania z oferty kulturalnej wszystkich instytucji. Biblioteki są pierwszymi instytucjami kultury, z których uczniowie korzystają samodzielnie i regularnie. Z myślą o nich stale wzbogaca się księgozbiór zarówno w zakresie literatury pięknej, jak i popularnonaukowej w tradycyjnej formie, czyli książki czarno drukowej oraz w postaci cieszących się rosnącą popularnością nagrań w formacie mp3. Są oni uczestnikami różnorodnych imprez mających na celu upowszechnianie kultury czytelniczej. Biblioteki nie mogą być bierne wobec oferty tworzonej przez bogaty świat multimediów. Ich rola w wychowaniu przyszłych uczestników „społeczeństwa informacyjnego” powinna być aktywna i polegać na tworzeniu możliwości wykorzystania multimediów do rozwoju intelektualnego młodych ludzi. Istotne jest uczenie krytycznego z nich korzystania, selekcjonowania źródeł informacji.

Działalność edukacyjna bibliotek publicznych postrzegana jest stale jako najważniejsza. Proces edukacyjny biblioteki wspierają przez szeroko pojętą edukację czytelniczą i medialną, organizują lekcje biblioteczne, pogadanki, wystawy edukacyjne i inne formy wspierające zdobywanie wiedzy przez osoby uczące się. Ważną funkcją, którą doskonale realizują biblioteki publiczne jest działalność informacyjna i kulturalna. Biblioteki coraz bardziej specjalizują się w organizacji imprez i zabaw z książką. Efektem tych form pracy jest wzbogacenie ich uczestników ładunkiem wiedzy i umiejętności. Dużą popularnością cieszą się liczne konkursy, warsztaty, koncerty czy spotkania autorskie. Coraz częściej, coraz więcej bibliotek włącza się w obchody uroczystości i jubileuszy związanych z bohaterami literackimi, twórcami książek, włączają się w krajowe i międzynarodowe akcje czytelnicze.

7.4. Formy animacji pracy z dziećmi i młodzieżą - najważniejsze przykłady

Biblioteki publiczne dysponując różnymi środkami i możliwościami animują czytelnictwo dziecięce w różnoraki sposób, muszą odpowiadać oczekiwaniom młodych czytelników. Oczekują oni, że biblioteki będą odpowiednio wyposażone, zapewnią dostęp do różnorodnych źródeł informacji, wydawnictw książkowych, czasopism i Internetu. Musimy więc bacznie obserwować życie bieżące, zmiany gustów i modeli korzystania z mediów.

To w wieku młodzieńczym kształtuje się świadomość społeczna co do znaczenia biblioteki w życiu codziennym, a to ona decyduje, czy w przyszłości będą użytkownikami bibliotek czy nie. W celu pełniejszego odbioru kultury przez młodego czytelnika bibliotekarze sięgają do metod pracy praktykowanych przez pedagogów zabawy, coraz bardziej się otwierają, pozwalają na coraz większą spontaniczność w korzystaniu ze swoich usług, kładą nacisk na osobowy kontakt pomiędzy uczestnikami zabawy, uczą przez doświadczenie, aktywne działanie, kreatywne kształtowanie rzeczywistości. Dzięki takim działaniom biblioteki mają szansę pozyskać coraz młodsze rzesze czytelników, wychowywać je na dojrzałych pasjonatów literatury. Bezpośredni i stały kontakt dziecka z książką zapewnia mu pełny rozwój, dostęp do informacji, dostarcza przeżyć estetycznych i emocjonalnych, stymulując jego rozwój. Książka wzbogaca wiedzę dziecka, rozwija intelekt, wzbogaca słownictwo, ale jest także źródłem zabawy i rozrywki. Dzięki czytaniu dziecko uczy się pełniejszego wyrażania siebie i swych uczuć.

Codziennością wielu bibliotek dziecięcych są już od lat głośne czytania, spotkania autorskie i różnorodne formy pracy edukacyjnej. Miniony rok obfitował w wiele imprez kulturalnych, promocyjnych, edukacyjnych. Poniżej przedstawiamy wybrane z nich:

Biblioteka	Podejmowana inicjatywa
Będzin	Dziennikarskie sztuczki, Magiczne słowa, Lepiej… z wyrazami uznania dla Wisławy Szymborskiej, We can dance – cykl rozmaitych warsztatów dla najmłodszych
	Kawiarenka przyjazna dzieciom – projekt, którego celem jest działanie przeciw cyberprzemocy
Bytom	Tydzień bezpiecznego Internetu – warsztaty, kursy dla uczniów, szkolenia dla rodziców i nauczycieli.
Chorzów	Dyskusyjny Klub Malucha – klub książki dla dzieci z młodszych klas szkolnych
Czeladź	Wspomnienia niebieskiego Mundurka – cykl lekcji bibliotecznych połączony z wystawą dotyczącą książek dla dzieci i młodzieży wydawanych w latach 50 i 60-tych XX wieku.
Czechowice-Dziedzice	Niesamowite historie – cykl spotkań historyczno-literackich
	Razem dla książki – polsko-słowacki projekt promocji czytelnictwa wśród dzieci i młodzieży
Częstochowa	Bach, Beethoven i inne chłopaki – audycje muzyczne organizowane przez Filię Muzyczną MBP
Dabrowa Górnicza	Festiwal Moli Książkowych – czterodniowe przedsięwzięcie, w ramach którego zrealizowano konferencję dla bibliotekarzy Wychować mola książkowego, warsztaty i lekcje biblioteczne, spotkania autorskie, turniej bibliotek, i inne działania
	Akademia sukcesu – przedsięwzięcie mające na celu propagowanie innowacyjnej przedsiębiorczości, pobudzenie kreatywności i aktywności młodych
	Klub Czytających Rodziców
Jastrzębie-Zdrój	BezGRAnicznie GRAfficzni, polsko-czeskie artystyczne spotkania młodzieży – projekt mający na celu rozwój artystyczny młodzieży polskiej i czeskiej
Jaworzno	Międzyszkolny Przegląd Filmów „Wylęgarnia” – konkurs dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych trzech kategoriach: film, scenariusz i plakat filmowy
Jejkowice	Do przedszkola nie chodzimy, ale dobrze się bawimy – projekt czytelniczy dla dzieci w wieku 3–5 lat połączony z zabawami integracyjnymi podczas którego dzieci poznają literaturę i inne dziedziny sztuki
Katowice	Bajka z ciastkiem – cykliczne spotkania z głośnym czytaniem
Myszków	Baśniowy Festiwal Sztuki Przedszkolaka – projekt edukacyjno-artystyczny
Nędza	Szpyndliki i Gustliki- kabareciki dziecięce działające w bibliotece
Ornontowice	Gimnazjalista w bibliotece, czyli jaka jest współczesna biblioteka i dlaczego warto do niej przychodzić? – cykl spotkań z gimnazjalistami
Pawłowice	Noc z duchami, Noc z baśniami – nocne imprezy biblioteczne
Piekary Śląskie	Biblioteczna Akademia Dobrego Wychowania - projekt edukacyjno – kulturalny kierowany dla przedszkolaków
	Letnia Czytelnia – czytelnia dla najmłodszych zorganizowana w ogrodzie bibliotecznym
Porąbka	Korowód Postaci Bajkowych
Racibórz	Dzień Gier Planszowych
	Szkoła przetrwania wg Robinsona Crusoe – turniej – zabawa w formie gry planszowej
Siemianowice	Smoczolandia – czyli zlot zaczytanych smoków – impreza plenerowa połączona z głośnym czytaniem, której głównymi bohaterami były rozmaite smoki
Tychy	Klub Motyli Książkowych
Zabrze	Prenatalne czytanie – spotkania uświadamiające wartości czytania
Zawiercie	Bajkowa ciuchcia – kolejka jeżdżąca po mieście, w której czytano bajki
Żory	Kąciki Malucha – stanowiska przygotowane do zabawy dla najmłodszych czytelników, Małolata - wygodne kąciki dla starszych dzieci i Odkrywcy - oprócz książek z geografii odkryć i wynalazków znajdują się gry z zakresu tematyki geograficzno – historycznej oraz Biblioteczki Książkowego Pogotowia Ratunkowego dla rodziców – książki poradnikowe z zakresu pedagogiki czy psychologii rozwojowej
Żory	Cykl popularyzujący różne rodzaje i gatunki sztuki wśród dzieci i młodzieży – „W krainie sztuki”
	„Książka dla Trzylatka”- projekt propagujący czytanie od najmłodszych lat zachęcający rodziców do kontaktu z książką i biblioteką. W ramach projektu dzieci otrzymywały książeczki, a rodzice materiały informacyjne dot. korzyści płynących z głośnego czytania.

„Noc z Andersenem” jest międzynarodowym przedsięwzięciem organizowanym z okazji Międzynarodowego Dnia Książki Dziecięcej i urodzin J.Ch. Andersena. Biorą w nim udział biblioteki z różnych krajów, organizując w tym samym czasie całonocne imprezy dla dzieci. Motywem przewodnim „Nocy z Andersenem” są baśnie i bajki, a celem - rozbudzenie w dzieciach zainteresowań czytelniczych oraz idei głośnego czytania. Pomysł akcji nadszedł z Czech, gdzie przed kilkoma laty w małej bibliotece bibliotekarka wieczorami czytała swoim najmłodszym czytelnikom bajki. Z roku na rok impreza rozrastała się ku uciesze entuzjastów wspólnego bajania, stając się w końcu międzynarodową akcją. Akcja ta cieszy się niesłabnącym powodzeniem w naszym województwie. W ubiegłym roku urodziny duńskiego baśniopisarza obchodziły biblioteki (w niektórych bibliotekach nawet na kilku filiach jednocześnie) w: Będzinie, Boronowie, Chorzowie, Cieszynie, Czechowicach-Dziedzicach, Czernichowie, Dąbrowie Górniczej, Dębowcu, Gaszowicach, Gliwicach, Herbach, Imielinie, Jasienicy, Krzyżanowicach, Lublińcu, Lyskach, Łaziskach Górnych, Miedźnie, Orzeszu, Pietrowicach Wielkich, Raciborzu, Radlinie, Rydułtowach, Sławkowie, Suszcu, Świerklańcu, Tychach, Zbrosławicach, Żorach, Żywcu. Biblioteka w Siemianowicach Śl. dla odmiany uczciła urodziny baśniopisarza organizując zamiast całonocnej imprezy wieczór z Andersenem.

Biblioteki publiczne włączają się w obchody wielu świąt, często o zasięgu międzynarodowym. Przykładem takich uroczystości może być np. Festiwal NORDALIA, odbywający się pod patronatem m. in. Ambasady Norwegii. To doroczna prezentacja krajów skandynawskich skierowana zarówno do dorosłych, jak i dzieci i młodzieży.
W minionym roku odbyła się już dziewiąta edycja festiwalu; wzięły w niej udział miejskie biblioteki w Bytomiu, Chorzowie, Czeladzi, Katowicach, Łazach, Mysłowicach, Rybniku, Siemianowicach Śląskich, Sosnowcu, Świętochłowicach, Zabrzu i Zawierciu.

Ponadto biblioteki obchodziły „Światowy dzień pluszowego misia”, „Dzień bezpiecznego Internetu”, „Międzynarodowy dzień książki dla dzieci i młodzieży”. Liczne inicjatywy podejmowane przez biblioteki związane były z obchodzonym w 2010 r. Rokiem Chopinowskim. W ramach uczczenia pamięci mistrza organizowano liczne konkursy, wystawy, zabawy dla dzieci, pogadanki, spotkania muzyczne, spotkania ze znawcami tematu.

7.5. Obsługa czytelnicza specjalnych grup użytkowników bibliotek

Biblioteki publiczne województwa śląskiego dużą wagę przywiązują do obsługi czytelników niepełnosprawnych. Wychodząc naprzeciw potrzebom czytelników specjalnych grup większość bibliotek stara się sprostać ich oczekiwaniom dostosowując swoją ofertę do potrzeb – zaopatrując swoje zbiory w książkę mówioną czy specjalne serie wydawnicze „Biblioteka dużej czcionki” czy „Duże litery” dostosowane do możliwości osób z częściowymi dysfunkcjami wzroku. W szpitalach, ośrodkach pomocowych organizowane są biblioteki i punkty ułatwiające dostęp osobom chorym i starszym do usług świadczonych przez biblioteki. 15 z nich organizowało swoje filie w szpitalach.

W tabeli poniżej szczegółowe dane dotyczące wielkości ich księgozbioru, liczby czytelników i udostępnień.

Tabela 1: Biblioteki szpitalne województwa śląskiego

Biblioteki szpitalne				Wielkość księgozbioru	Liczba czytelników	Liczba udostępnień (na zewnątrz i na miejscu)
1.	Będzin			6595	217	5015
2.	Bytom	F. 18		4866	416	4352
3.		F. 24		3365	324	3023
4.	Czeladź			5447	165	1851
5.	Dabrowa Górnicza			7212	135	5239
6.	Jaworzno			6820	828	9895
7.	Katowice	F. 34		4677	1471	11600
8.		F. 38		2311	1382	7801
9.	Racibórz			3208	278	5250
10.	Rydułtowy			11721	457	5511
11.	Siemianowice Śląskie			2635	262	4507
12.	Tychy			13908	1635	38599
13.	Ustroń		F. 3	6773	674	3813
14.			F. 6	4132	1423	7223
15.	Wodzisław Śląski			5261	211	2310
SUMA				88 931	9 878	115 989

Ponadto w 2010 roku w województwie śląskim działały 4 szpitalne punkty biblioteczne, 3 punkty biblioteczne zorganizowane w Domach Pomocy oraz jeden punkt biblioteczny w Areszcie Śledczym w Bielsku Białej. Najważniejsze dane dotyczące ich funkcjonowania przedstawia tabela nr 2.

Tabela 2: Punkty biblioteczne prowadzone przez biblioteki publiczne województwa śląskiego przeznaczone dla specjalnych grup użytkowników

Punkty biblioteczne przeznaczone dla specjalnych grup użytkowników		Liczba czytelników	Liczba udostępnień (na zewnątrz i na miejscu)
1.	Punkt biblioteczny w Szpitalu Ogólnym w Bielsku-Białej	1172	1667
2.	Punkt biblioteczny w Szpitalu Wojewódzkim w Bielsku-Białej	409	3984
3.	Punkt biblioteczny w Szpitalu Pediatrycznym w Bielsku-Białej	242	1241
4.	Punkt biblioteczny w Subrejonowym Ośrodku Leczenia Psychiatrycznego w Bielsku-Białej	25	126
5.	Punkt biblioteczny w Areszcie Śledczym w Bielsku-Białej	624	4807
6.	Punkt biblioteczny w Diecezjalnym Ośrodku Wspierania Rodzin w Bielsku-Białej	50	212
7.	Punkt biblioteczny w Domu Pomocy Społecznej „Kombatant” w Bytomiu	32	556
8.	Punkt biblioteczny w Szpitalu Powiatowym w Mikołowie	190	1398
SUMA		2 744	13 991

Powody do zadowolenia daje fakt, iż coraz większa liczba bibliotek gromadzi „książkę mówioną” i udostępnia ją czytelnikom, nie tylko w placówkach (oddziałach, działach) wyspecjalizowanych w gromadzeniu tylko takich zbiorów. Coraz częściej książki w wersji audiobooków gromadzi się i udostępnia w placówkach uniwersalnych, dzięki czemu biblioteki szerokim pasmem świadczą usługi osobom potrzebującym albo tworzy się małe „mediateki”. Praca z niepełnosprawnymi wyzwala konieczność stałego uzupełniania oferty książkowej o nowe pozycje, zwłaszcza, że zainteresowanie książkami mówionymi od lat stale rośnie, a grupa odbiorców książek w wersji dźwiękowej poszerza się. Kiedyś udostępniano je wyłącznie osobom z całkowitą czy częściową dysfunkcją wzroku, obecnie grupy te poszerza się o inne niepełnosprawności – dyslektyków, osoby z zaburzeniami mowy, a często udostępnia się je wszystkim zainteresowanym grupom użytkowników. Osoby niepełnosprawne mają w większości bibliotek pierwszeństwo w dostępie do zbiorów specjalnych, jednak komputeryzacja zbiorów i automatyzacja wypożyczeń często nie zakłada, a wręcz uniemożliwia weryfikację czytelnika jako osoby sprawnej bądź niesprawnej.

Coraz bardziej zauważa się brak zainteresowania książkami brajlowskimi, wynikać to może z faktu braku umiejętności posługiwania się pismem Braille’a. Większość tytułów pozostających w dyspozycji bibliotek to nadal książki na taśmach magnetofonowych, sukcesywnie zastępowane nowocześniejszymi i wygodniejszymi zarazem nośnikami – płytami CD nagrywanymi w formatach audio i MP3, książki i słuchowiska zapisane w formacie MP3, DAISY i formacie Czytaka. Audiobooki cieszą się rosnącym zainteresowaniem, coraz więcej czytelników z różnych powodów, często zawodowych czy społecznych wybiera taką formę kontaktu z literaturą tłumacząc to brakiem czasu, częstym podróżowaniem, wygodą czy tęsknotą za niknącymi słuchowiskami.

Wiele bibliotek nie dysponując w swoich zbiorach odpowiednią liczbą tytułów „książki mówionej” korzysta ze zbiorów innych bibliotek, w tym Biblioteki Śląskiej czy Biblioteki Centralnej PZN.

Wśród bibliotek gromadzących książkę w wersji dźwiękowej wymienić można między innymi biblioteki w: Bestwinie, Będzinie, Bielsku-Białej, Blachowni, Bytomiu, Chorzowie, Cieszynie, Czeladzi, Czechowicach-Dziedzicach, Częstochowie, Dąbrowie Górniczej, Dębowcu, Jasienicy, Jastrzębiu Zdroju, Jaworznie, Katowicach, Lublińcu, Łaziskach Górnych, Łazach, Łodygowicach, Marklowicach, Mikołowie, Miedźnej, Mysłowicach, Myszkowie, Gliwicach, Ogrodzieńcu, Pankach, Pawłowicach, Psarach, Pszczynie, Raciborzu, Rybniku, Rydułtowach, Siemianowicach Śl., Siewierzu, Sosnowcu, Suszcu, Świętochłowicach, Świerklańcu, Tarnowskich Górach, Tychach, Wiśle, Wodzisławiu Śl., Zabrzu, Zebrzydowicach, Żorach, Żywcu.

Przykładami bibliotek dysponujących specjalistycznym sprzętem ułatwiającym korzystanie ze swoich usług osobom dysfunkcyjnym są np.:

• Bielsko-Biała – komputer z przystawką głośnomówiącą i oprogramowaniem umożliwiającym korzystanie z komputera osobom z dysfunkcją wzroku,

• Cieszyn – stanowisko komputerowe przystosowane dla osób z dysfunkcją wzroku wyposażone w oprogramowanie i urządzenia peryferyjne dostosowane do ich potrzeb i możliwości (np. klawiaturę brajlowską),

• Jastrzębie Zdrój – powiększalnik druku,

• Katowice – specjalistyczny program komputerowy przeznaczony dla osób z dysfunkcją wzroku – Window Eyes ze skanerem umożliwiającym przetworzenie tekstu na mowę ludzką,

• Dział Udostępniania i Informacji Naukowej Biblioteki Śląskiej posiada urządzenie„autolektor”, które skanuje i odczytuje tekst czarno drukowy,

• Mikołów – stanowisko internetowo-odsłuchowe.

Coraz więcej z nich udostępnia czytelnikom urządzenia „czytak” do nagrywania i odtwarzania książki audio na karty ComactFlash.

Dzięki gorliwej pracy i zaangażowaniu osób pracujących w bibliotekach stają się one miejscami bardzo chętnie odwiedzanymi przez osoby starsze i niepełnosprawne, które nie tylko „wpadają” po książki, ale bardzo często spędzają tu swój wolny czas, mają możliwość rozwijać swoje pasje, poznawać kulturę, aktywnie uczestniczyć w życiu społeczności lokalnej. Wiele bibliotek organizowało dla tej grupy odbiorców liczne formy atrakcyjnych warsztatów, spotkań, prelekcji. Niepełnosprawni czytelnicy mają wtedy okazję razem ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami uczestniczyć w wielu spotkaniach, warsztatach, konkursach, zabawach. Poniżej przedstawiono wybrane przykłady działań na rzecz specjalnych grup użytkowników, ponieważ nie sposób wymienić wszystkich podejmowanych inicjatyw.

Tabela 3: Przykładowe działania bibliotek województwa śląskiego na rzecz specjalnych grup odbiorców

Biblioteka	Podjęte działanie na rzecz specjalnych grup użytkowników
MiPBP w Będzinie	Bank podręczników – zbierane są używane podręczniki, które udostępnia się uczniom z najuboższych rodzin
Książnica Beskidzka w Bielsku-Białej	Dyskusyjny Klub Książki „Literatura bez barier” – spotkania integracyjne skupiające osoby niewidzące i niedowidzące
	Dni integracyjne – „Zobaczmy siebie” – program integrujący niepełnosprawnych ze społeczeństwem
BM w Cieszynie	Biblioteka dla każdego – zajęcia z niepełnosprawnymi i umysłowo upośledzonymi wychowankami Dziennego Ośrodka Wsparcia
	Zajęcia wspomagające rozwój psychospołeczny, aktywizujące i integrujące dla dzieci zaburzonych psychicznie i emocjonalnie, pochodzących często z rodzin wykazujących cechy patologiczne
MBP w Czechowicach-Dziedzicach	Kolorowe spotkania czwartkowe – cykl spotkań integracyjnych
	Akademia Pięknego Czasu – cykl zajęć i warsztatów rozwijających umiejętności z różnych dziedzin, w tym: nauka języków obcych, gimnastyka, informatyka, fotografia, decoupage, bibułkarstwo i inne
MBP w Dąbrowie Górniczej	Konkurs znajomości książki mówionej
	Senior na topie – całoroczny projekt kulturalno-edukacyjny doskonalący umiejętności z różnych dziedzin współczesnego świata
MBP w Gliwicach	Miejski Konkurs Czytelniczy Książki Mówionej dla osób z dysfunkcją wzroku
GBP w Jasienicy	Pora na Klub Seniora – projekt unijny w ramach Programu operacyjnego Kapitał Ludzki dla osób powyżej 50 roku życia, w ramach którego organizowano cykle warsztatów, spotkań, m.in. warsztaty psychologiczne, komputerowe, artystyczne, stylów i wizażu, spotkania autorskie.
MBP w Jastrzębiu Zdroju	Projekt Czesko-polskie spotkania Seniorów mądre i radosne –realizowany wspólnie z Karwińską Biblioteką Regionalną, bogaty w spotkania, wymianę kulturową
	„Dobra praktyka u dobrego pracodawcy” – projekt aktywizujący osoby niepełnosprawne - 2 osoby niepełnosprawne odbyły praktykę w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Jastrzębiu Zdroju
Biblioteka Śląska w Katowicach	„Mała Galeria” – miejsce promocji sztuki i integracji środowiska ludzi niepełnosprawnych
	„Twórcownia FORMA-T”, skupiająca artystów z różnych dziedzin kultury
MBP w Katowicach	Śmiechoterapia – impreza integracyjna dla dzieci niepełnosprawnych
	Liczne imprezy zorganizowane z okazji Międzynarodowego Dnia Osób Starszych
MBP w Piekarach Śląskich	Cykliczny konkurs recytatorski skierowany do uczniów szkół specjalnych – Zobacz jaki jestem zdolny
	Warsztaty fotograficzne dla seniorów
PiMBP w Rybniku	Cztery pory roku po Śląsku – projekt kulturalny dla seniorów
	Wojewódzki Integracyjny Przegląd Widowisk Jasełkowych
MBP w Sosnowcu	Salonik literacki – spotkania literackie adresowane do pensjonariuszy DPSów, imprezy rozrywkowe, spotkania edukacyjne
MGBP w Szczekocinach	Teraz Seniorzy – inscenizacje teatralne w wykonaniu członków Koła Emerytów i Rencistów
GBP w Węgierskiej Górce	Pokonujemy bariery – cykl zajęć terapeutycznych z dziećmi niepełnosprawnymi
MBP w Zabrzu	Czytelnia sztuki – cykl spotkań poświęcony odbiorowi sztuki przez osoby z dysfunkcją wzroku za pomocą audiodeskrypcji
	„Łowcy Androidów” – bibliotekarze przygotowali i wystawili dramę dla osób niewidomych i niedowidzących
MBP w Żorach	Akcja Czytanie zbliża – współpraca z placówkami świadczącymi opiekę nad dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną
	Utworzono bibliotekę logopedyczną i terapeutyczną

Większość bibliotek organizuje wystawy plastyczne prac pensjonariuszy Domów Pomocy Społecznej i innych ośrodków pomocowych. Wspólnie organizowane są kiermasze przedświąteczne umożliwiające ekspozycję i sprzedaż rękodzieła stworzonego przez osoby niepełnosprawne, organizowane są liczne imprezy okolicznościowe, lekcje biblioteczne dla specjalnych grup użytkowników, głośne czytania. Na stałe wpisała się już ścisła współpraca z Uniwersytetami Trzeciego Wieku funkcjonującymi na Śląsku (m.in. Jastrzębie Zdrój, Jaworzno, Siemianowice Śląskie).

Podobnie jak w latach ubiegłych biblioteki oferują czytelnikom niepełnosprawnym oraz starszym dostarczanie książek do domu za pośrednictwem pracowników, wolontariuszy, pracowników środowiskowych. Częstą praktyką jest także przekazywanie książek na prośbę czytelników, przez krewnych i znajomych. Usługę tzw. „książki na telefon” świadczą m.in.: Będzin, Bielsko-Biała, Blachownia, Bobrowniki, Chełm Śląski, Cieszyn, Czeladź, Czerwionka-Leszczyny, Goczałkowice Zdrój, Jastrzębie Zdrój, Jasienica, Jaworze, Jeleśnia, Kalety, Katowice, Kłobuck, Kochanowice, Koniecpol, Kozy, Krupski Młyn, Krzyżanowice, Kuźnia Raciborska, Lelów, Lędziny, Lipowa, Łaziska Górne, Łazy, Łękawica, Łodygowice, Miasteczko Śląskie, Miedźno, Mikołów, Mstów, Nędza, Pawłowice, Piekary Śląskie, Poczesna, Pszczyna, Pyskowice, Racibórz, Radzionków, Radziechowy-Wieprz, Rajcza, Rędziny, Ruda Śląska, Rudziniec, Rydułtowy, Skoczów, Sławków, Sosnowiec, Sośnicowice, Świerklany, Świnna, Tychy, Ujsoły, Węgierska Górka, Wilamowice, Wilkowice, Wojkowice, Wyry, Zawiercie, Zbrosławice, Żory.

Do osób starszych skierowano ofertę bezpłatnych kursów komputerowych, organizowanych między innymi przez biblioteki w: Będzinie, Bielsku-Białej, Bobrownikach, Bytomiu, Cieszynie, Czeladzi, Częstochowie, Dąbrowie Górniczej, Gliwicach, Imielinie, Jastrzębiu Zdroju, Katowicach, Koniecpolu, Miasteczku Śląskim, Piekarach Śląskich, Pietrowicach Wielkich, Pyskowicach, Radziechowach-Wieprzu, Rybniku, Sławkowie, Sosnowcu, Strumieniu, Suszcu, Szczekocinach, Świerklańcu, Ujsołach, Wiśle, Zabrzu, Żorach

Jak widać z powyższych przykładów, biblioteka może, a wręcz powinna być instytucją, która nie tylko dba o to, aby osoby niepełnosprawne mogły bez przeszkód z jej usług korzystać, ale także by mogły dzięki niej przełamywać bariery oraz otwierać się na świat zewnętrzny.

Niestety, wiele bibliotek boryka się z problemami lokalowymi; aby się do nich dostać osoby niepełnosprawne muszą pokonać czasem nawet kilkanaście stopni, a czasem wręcz całkowicie niemożliwe jest skorzystanie z ich usług. Biblioteki, w miarę możliwości podejmują starania zmierzające do niwelowania niniejszych barier architektonicznych stanowiących przeszkodę w dostępie do placówek i stworzenie warunków pełnego i swobodnego dostępu, jednak ze względów finansowych i technicznych w wielu z nich nie jest to wykonalne. Nadal jednak prawie 72% bibliotek województwa śląskiego nie jest dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych. Pracownicy bibliotek podejmują kursy podnoszące kwalifikacje ułatwiające pracę z osobami niepełnosprawnymi – np. 4 pracowników MBP w Żorach ukończyło kurs języka migowego. Ponadto wiele bibliotek zatrudnia osoby niepełnosprawne.

Dział Integracyjno-Biblioterapeutyczny Biblioteki Śląskiej w Katowicach pełni funkcję ośrodka metodycznego dla bibliotek samorządowych województwa śląskiego w zakresie czytelnictwa, biblioterapii i integracji kulturalnej chorych i niepełnosprawnych. Zgromadzono tu księgozbiór specjalistyczny, zawierający literaturę przedmiotową (1586 tytułów), książki nagrane na kasetach magnetofonowych, płytach cyfrowych do „czytaka” i płytach CD, oraz książkę multimedialną w formacie „Daisy”. Dział, w ramach wypożyczania międzybibliotecznego udostępnia swoje zbiory bibliotekom, instytucjom pomocowym zajmującym się na co dzień osobami niepełnosprawnymi. Placówka dysponuje urządzeniem „autolektor”, które skanuje i odczytuje tekst czarnodrukowy oraz tzw. „czytakami” do odtwarzania płyt cyfrowych. Odbywają się spotkania integracyjne, na które zapraszani są pensjonariusze Domów Pomocy Społecznej. Przykładowe cykle spotkań to „Spotkania z muzyką”, „Prezentacje na małej scenie”, „Razem dookoła świata”, „Warsztaty literackie”, „Historia języka polskiego” i inne związane z filmem, poezją i sztuką.