Biblioteka Śląska > Sprawozdania > 2012 > 6. Zbiory biblioteczne

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI BIBLIOTEK PUBLICZNYCH
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2012 R.

6.1. Stan zbiorów

W bibliotekach publicznych woj. śląskiego na dzień 31.12.2012 roku stan zbiorów wynosił :

książek	16 320 251 wol.
czasopism oprawnych	316 511 wol.
zbiorów nieelektronicznych	907 533 jedn. inw.
w tym:
„książki mówionej”	339 815 jedn. inw.

Przybytki książkowe ogółem wyniosły w 2012 roku 498 587 woluminów, w tym ze środków samorządowych 228 717 woluminów, z dotacji Biblioteki Narodowej, w ramach Programu „Zakup nowości wydawniczych do bibliotek” 131 334 woluminów.

Pozostałe 138 536 wol. to książki pozyskiwane z różnych źródeł (dary czytelników, zamiany za książki zagubione, zakupy z dobrowolnych wpłat czytelników na fundusze Stowarzyszeń Przyjaciół Bibliotek).

W 2012 roku biblioteki z funduszy samorządowych zakupiły 228 717 woluminów o wartości 5 220 200 zł, tj. o 25 554 wol. mniej w porównaniu z rokiem 2011.

Struktura księgozbiorów 168 bibliotek publicznych woj. śląskiego (bez Biblioteki Śląskiej) przedstawia się następująco:

• literatura piękna dla dorosłych: 42,9%

• literatura dla dzieci i młodzieży: 22,1%

• literatura popularnonaukowa: 35,0%

Struktura księgozbioru (stan na 31.12.2012 r.)

Spośród 169 bibliotek publicznych woj. śląskiego 166 bibliotek (98,2 %) wzbogaciło swe zbiory dzięki środkom uzyskanym z dotacji Biblioteki Narodowej, w ramach programu „Zakup nowości wydawniczych do bibliotek” w kwocie 2 618 077 zł (więcej o 829 427 zł w porównaniu z 2011 rokiem).

W ramach dotacji zakupiono 131 334 woluminy książek. Dominowały książki z literatury pięknej dla dorosłych i literatura dla dzieci i młodzieży. Zgodnie z zaleceniami dotyczącymi wydatkowania tej dotacji 33% przyznanej kwoty przeznaczono na zakup publikacji dla dzieci i młodzieży. Najmniej w ramach dotacji zakupiono książek z literatury popularnonaukowej.

Dzięki środkom samorządowym i dotacji celowej Biblioteki Narodowej kwota na zakup nowych książek w przeliczeniu na 1 mieszkańca województwa śląskiego w 2012 roku wyniosła 1,69 zł (wzrost o 0,10 zł w porównaniu z rokiem 2011). Na 1 czytelnika przypadła w 2012 roku kwota 9,00 zł wzrost o 0,58 zł; w 2011 roku - 8,42 zł). Biorąc pod uwagę ogólny stan księgozbiorów na 1 mieszkańca przypadało 3,60 wolumina (-0,01).

Ubytki (książki i czasopisma oprawne) w bibliotekach publicznych woj. śląskiego w 2012 roku wynosiły 648 244 woluminy, czyli 3,87% stanu księgozbioru (książki i czasopisma oprawne) z końca poprzedniego roku. W 2012 roku ubytki książek sięgnęły co dwudziestej piątej książki, co w przeliczeniu na 100 mieszkańców wynosi 14 woluminów.

Wskaźnik zakupu zbiorów wynosi dla:

w 2011 roku				w 2012 roku
	całego województwa
		10 wol. / 100 mieszk.		11 wol. / 100 mieszk.
	w tym:	5 wol. ze środków samorządowych	w tym:	5 wol. ze środków samorządowych
	powiatów ziemskich
		11 wol. / 100 mieszk.		11 wol. / 100 mieszk.
	w tym:	6 wol. ze środków samorządowych	w tym:	6 wol. ze środków samorządowych
	powiatów grodzkich
		9 wol. / 100 mieszk.		9 wol. / 100 mieszk.
	w tym:	5 wol. ze środków samorządowych	w tym:	4 wol. ze środków samorządowych

Wskaźnik zakupu ogółem w 2012 roku dla całego województwa wzrósł o 1 wolumin z 10 wol. do 11 wol. na 100 mieszkańców.

Wskaźnik zakupu ze środków samorządowych w bibliotekach powiatów grodzkich zmniejszył się o 1 wolumin i wyniósł 4 wol. na 100 mieszkańców. W bibliotekach powiatów ziemskich wskaźnik ten pozostał bez zmian i wyniósł 6 woluminów na 100 mieszkańców. Natomiast wskaźnik zakupu na 100 mieszkańców policzony według danych zawartych w sprawozdaniach GUS-u (tj. zakup ze środków samorządowych i z dotacji Biblioteki Narodowej) wyniósł w 2012 roku 7,79 wolumina na 100 mieszkańców (+0,59) i wciąż odbiega od norm IFLA (25 wol./100 mieszkańców).

Zakup woluminów na 100 mieszkańców w poszczególnych powiatach woj. śląskiego przedstawiają poniższe tabele:

Powiaty ziemskie

Ogółem			Powiat	(w tym ze środków samorządowych)
(różne źródła wpływów)
2012	2011	Różnica +/-		2012	2011	Różnica +/-
14	14	bz.	bielski	10	10	bz.
13	12	+1	raciborski	8	7	+1
12	11	+1	będziński	6	6	bz.
12	12	bz.	pszczyński	6	8	-2
11	12	-1	cieszyński	6	6	bz.
11	10	+1	częstochowski	6	7	-1
11	10	+1.	kłobucki	7	7	bz.
11	11	bz.	lubliniecki	6	7	-1
11	11	bz.	tarnogórski	4	5	-1
11	11	bz.	żywiecki	5	6	-1
10	11	-1	bieruńsko-lędziński	8	9	-1
10	8	+2	gliwicki	5	4	+1
10	9	+1	mikołowski	4	5	-1
10	8	+2	zawierciański	3	4	-1
9	11	-2	rybnicki	4	6	-2
9	10	-1	wodzisławski	5	7	-2
6	6	bz.	myszkowski	3	4	-1

Wskaźnik nabytków w powiatach ziemskich w 2012 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)

Wskaźnik nabytków w powiatach ziemskich w 2011 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)

Powiaty grodzkie

Ogółem			Powiat	(w tym ze środków samorządowych)
(różne źródła wpływów)
2012	2011	Różnica +/-		2012	2011	Różnica +/-
15	12	+3	Gliwice	11	10	+1
14	14	bz.	Jastrzębie-Zdrój	9	11	-2
14	13	+1	Tychy	8	9	-1
12	11	+1	Bielsko-Biała	3	5	-2
12	8	+4	Dąbrowa Górnicza	5	6	-1
12	11	+1	Sosnowiec	7	7	bz.
10	14	-4	Jaworzno	3	7	-4
10	8	+2	Piekary Śląskie	3	3	bz.
10	7	+3	Rybnik	4	4	bz.
10	8	+2	Zabrze	4	4	bz.
8	8	bz.	Katowice	4	5	-1
8	6	+2	Mysłowice	2	1	+1
8	7	+1	Żory	4	4	bz.
7	6	+1	Chorzów	3	3	bz
7	5	+2	Częstochowa	2	1	+1
7	9	-2	Siemianowice Śląskie	1	5	-4
6	7	-1	Świętochłowice	2	2	bz.
5	4	+1	Ruda Śląska	1	0	+1
4	4	bz.	Bytom	0	0	bz.

W bibliotekach dwóch powiatów ziemskich wskaźniki zakupu ze środków samorządowych zwiększyły się, w jedenastu uległy obniżeniu, i w czterech - pozostały na tym samym poziomie co w roku 2011. Natomiast w bibliotekach czterech powiatów grodzkich wskaźniki zakupu ze środków samorządowych uległy zwiększeniu, w siedmiu zmniejszyły się, i w ośmiu - pozostały bez zmian.

Wskaźnik nabytków w powiatach grodzkich w 2012 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)

Wskaźnik nabytków w powiatach grodzkich w 2011 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)

W 2012 roku średnia cena książki zakupionej do biblioteki ze środków samorządowych wyniosła 23 zł, i wzrosła o 1 zł w stosunku do roku 2011.

6.2. Polityka gromadzenia zbiorów (książkowych, nieksiążkowych; preferencje)

W 2012 roku podobnie - jak w latach ubiegłych - biblioteki publiczne naszego województwa gromadziły swe zbiory drogą zakupu, darów od czytelników i instytucji, w formie zamiany za książki zagubione lub zniszczone oraz zakupu antykwarycznego. Cennym i bardzo oczekiwanym przez biblioteki sposobem wzbogacania zbiorów był także zakup w ramach Programu Biblioteki Narodowej „Zakup nowości wydawniczych do bibliotek”. W ramach dotacji biblioteki mogły nabywać publikacje drukowane lub na innym nośniku (książki mówione, pisane alfabetem Braille'a, książki elektroniczne, wydawnictwa multimedialne, wydawnictwa nutowe i kartograficzne), dostępne na rynku księgarskim, niezależnie od roku wydania.

Miejskie/Gminne Komisje ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (Blachownia, Boronów, Godów, Imielin, Jeleśnia, Kamienica Polska, Konopiska, Mierzęcice, Pilchowice, Pilica, Przystajń) przekazały miejscowym bibliotekom łącznie 16 232 zł na zakup publikacji dotyczących zapobiegania i leczenia wszelkich uzależnień oraz na zakup książek beletrystycznych. Rady Sołeckie w Jeleśni i Konopiskach przekazały łącznie 1 500 zł na uzupełnienie księgozbiorów w tych gminach. Środki na uzupełnienie zbiorów pozyskiwano także od prywatnych firm, banków i fundacji bankowych (np.: z Fundacji Bankowej im. dr. Mariana Kantona): 3 biblioteki pozyskały łącznie 2 992 zł. Większa część tej kwoty przeznaczona została na zakup zbiorów specjalnych.

Wszystkie biblioteki woj. śląskiego otrzymały dar książkowy, zakupiony przez Bibliotekę Śląską (opowiadania Gustawa Morcinka w wersji polsko-czeskiej pt. Z krainy Pusteckiego), wydany przez Stowarzyszenie Przyjaciół Polskiej Książki w Czeskim Cieszynie. W ramach projektu pn. „Biblioteka na to czeka” Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie, wraz ze Stowarzyszeniem Bibliotekarzy Polskich, przekazał 58 bibliotekom naszego województwa (w tym Bibliotece Śląskiej) 937 woluminów darów książkowych, wydanych przez siebie w latach 2000-2010. Osiemnaście bibliotek wzbogaciło swe księgozbiory o publikację Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci, współwydaną i podarowaną przez Duński Instytut Kultury w Warszawie. Przekazano także 230 plakatów (Dyskusyjne Kluby Książki, Nagrody Polskiej IBBY 2011, Konkurs pn. „Familijna przygoda z książką”). Biblioteka Śląska przekazała 72 egz. filmu pt.: Czesław Miłosz for People !, będącego zapisem realizacji własnego projektu pod tym samym tytułem, w związku z obchodami Roku Czesława Miłosza.

Z okazji IX Ogólnopolskiego Tygodnia Bibliotek Biblioteka Śląska wraz z ZO SBP w Katowicach zakupiła i przekazała bibliotekom 170 egz. okolicznościowych plakatów.

Ponadto z okazji Światowego Dnia Książki i Praw Autorskich, który przypada 23 kwietnia, przekazano dary książkowe Bibliotece Ośrodka Kultury, Sportu i Rekreacji w Koniecpolu, w powiecie częstochowskim.

6.3. Prenumerata czasopism - potrzeby a realia

W 2012 roku w bibliotekach publicznych woj. śląskiego prenumerowano ogółem 7 745 tytułów czasopism (wg Wybranych danych statystycznych) o wartości 1 217 461 zł, tj. o 852 tytuły mniej niż w roku 2011. Według sprawozdania K-03 liczba tytułów czasopism bieżących wynosi 15 319; jest to suma wpływów tytułów czasopism ogółem w ciągu roku, razem z prenumeraty i darów.

Siedemnaście bibliotek, tj. 10,1 % (MGBP Czerwionka-Leszczyny, GBP Dąbrowa Zielona, GBP Istebna, GBP Janów, GBP Koszarawa, GBP Kruszyna, MGBP Kuźnia Raciborska, GBP Lelów, GBP Łękawica, GBP Miedźno, GBP Nędza, GBP Olsztyn, GBP Radziechowy-Wieprz, GBP Rędziny, GBP Starcza, GBP Ślemień, GBP Wręczyca Wielka) w ogóle nie prowadziło prenumeraty ze względu na brak środków finansowych na ten cel oraz skromne warunki lokalowe niektórych placówek bibliotecznych. Wymienione przyczyny spowodowały, że zarówno liczba, jak i oferta tytułów prasowych nie zaspokajała w pełni potrzeb wszystkich użytkowników. Czytelnicy zgłaszali zapotrzebowanie na periodyki z zakresu ekonomii, samorządu terytorialnego, zarządzania, informatyki, pedagogiki, prawa. Postulowano poszerzenie oferty czasopism z dziedziny turystyki, ogrodnictwa, ochrony zdrowia, militariów. Tylko 7% bibliotek stwierdza, że liczba i tematyka prenumerowanej w 2012 roku prasy zaspokajała potrzeby czytelników.

Prenumerowana prasa obejmowała dzienniki, magazyny ilustrowane, periodyki dla dzieci i młodzieży, tytuły z różnych dziedzin wiedzy, kultury i życia społeczno-politycznego, czasopisma fachowe. Podobnie jak w latach ubiegłych zamówienia na prenumeratę prasy sporządzane były kwartalnie, co pozwalało szybko reagować na zmieniające się zapotrzebowania użytkowników. Poza prenumeratą biblioteki pozyskiwały również czasopisma w formie darów czytelniczych. Były to głównie periodyki kobiece, czasopisma poradnikowe przekazywane przez czytelników. Znaczącą liczbę tytułów przekazywały nieodpłatnie urzędy miast i gmin, biblioteki, szkoły, parafie i stowarzyszenia.

Wszystkie biblioteki publiczne woj. śląskiego otrzymywały nieodpłatnie z Biblioteki Śląskiej - w powiatach ziemskich za pośrednictwem bibliotek powiatowych - miesięcznik społeczno-kulturalny „Śląsk”, którego współwydawcą, wspólnie z Górnośląskim Towarzystwem Literackim w Katowicach, jest Biblioteka Śląska. W 2012 roku przekazano łącznie 7 092 egzemplarzy tego poczytnego, regionalnego pisma.

Wyłącznie czasopisma bibliotekarskie prenumerowało osiem bibliotek: GBP Gaszowice, GBP Kobiór, OKSiR Koniecpol, GBP Lipowa, MBP Orzesze, GBP Rajcza, MBP Sławków i MGBP Żarki. W 2011 roku takich bibliotek było sześć.

Tradycyjnie już wśród najpopularniejszych tytułów znalazły się, w kolejności występowania: Poradnik Bibliotekarza, Bibliotekarz, Biblioteka w Szkole, Nowe Książki i Przegląd Biblioteczny. Coraz chętniej prenumerowano Poradnik Instytucji Kultury, miesięcznik ułatwiający interpretację przepisów w instytucjach kultury. Informacje o książkach dla dzieci i młodzieży czerpano m.in. z kwartalnika Guliwer, wydawanego przez Bibliotekę Śląską oraz z kwartalnika Ryms.

Sześć bibliotek (GBP w Chełmie Śląskim, MGBP w Krzepicach, GBP w Mstowie, GOK w Mykanowie, GBP w Popowie, MBP w Ustroniu) w ogóle nie abonowało fachowych czasopism bibliotekarskich. Priorytetem wielu bibliotek jest zakup książek kosztem zmniejszenia ilości prenumerowanych czasopism.

Z prasy najczęściej korzystali emeryci i renciści (gazety) oraz studenci i osoby pracujące (szczególnie z czasopism społeczno-politycznych). Niezmiennym zainteresowaniem wśród wszystkich grup czytelników cieszyły się czasopisma popularnonaukowe. Poczytne były także czasopisma i periodyki regionalne. W minionym roku biblioteki publiczne naszego województwa udostępniły łącznie 2 226 262 czasopism (166 027 wol. mniej w stosunku do roku 2011), w tym na zewnątrz 569 773 egzemplarzy (24035 wol. mniej w porównaniu z rokiem 2011); były to zarówno czasopisma oprawne, jak i nieoprawne. Tradycyjnie już aktualne numery czasopism udostępniane były na miejscu w czytelniach lub w kącikach czytelniczych, natomiast numery archiwalne wypożyczano do domu. Prasa stanowiła uzupełnienie warsztatu informacyjnego biblioteki.

6.4. Postępowanie ze zbiorami likwidowanych filii

W 2012 roku w sieci bibliotek publicznych woj. śląskiego zlikwidowano 12 filii bibliotecznych w dziewięciu bibliotekach; w 2011 roku zlikwidowano 3 filie. Najwięcej placówek filialnych zniknęło z mapy województwa w bibliotekach miejskich (5), miejsko-gminnych (5) oraz gminnych (2). Były to biblioteki w Toszku (likwidacja 3 filii), w Rudzie Śląskiej i Istebnej po 2 filie i po 1 filii w Bytomiu, Częstochowie, Rybniku, Czechowicach-Dziedzicach oraz Pilicy.

Ponadto w 2012 roku zlikwidowano 8 punktów bibliotecznych: po dwa w Toszku oraz po jednym w bibliotekach: w Cieszynie, Herbach, Mierzęcicach, Nędzy, Radziechowach-Wieprzu i Rudniku.

Księgozbiory ze zlikwidowanych placówek poddane zostały gruntownej selekcji. W jej wyniku część książek przekazano do innych filii własnej sieci, do gminnych bibliotek publicznych własnego powiatu, bądź zmagazynowano w Centrali.

Część zbiorów ze zlikwidowanych filii trafiła do bibliotek szkolnych (szkoła podstawowa i gimnazjum), przedszkola, Domu Opieki Społecznej. Książki zniszczone, „zaczytane”, zdekompletowane i zdezaktualizowane przekazano jako ubytek na makulaturę. Pozostałe zbiory wystawiono do sprzedaży na kiermaszach i w antykwariacie. Za uzyskane w ten sposób środki finansowe zakupiono nowości wydawnicze.

6.5. Selekcja zbiorów zdezaktualizowanych; orientacyjna liczba wycofanych w 2012 roku książek z różnych dziedzin wiedzy w całej sieci

Obecnie używane w terminologii sformułowanie „zarządzanie zbiorami” oznacza, obok kompletowania zbiorów w drodze pozyskiwania nowości wydawniczych, uzupełniania luk w kolekcji, także proces usuwania pozycji zdezaktualizowanych i zbędnych w bibliotece. W 2012 roku wycofano ze zbiorów łącznie 648 244 wol., w tym książek 646 664 wol., czasopism oprawnych 1580 wol. Stanowi to 3,87% stanu księgozbioru (książki i czasopisma oprawne). Z analizy sprawozdań nadesłanych przez biblioteki naszego województwa wynika, że tylko w 56 z nich (33,4%) wycofano łącznie 45 775 wol. książek zdezaktualizowanych, 17 map i 96 norm bibliograficznych. W 13 bibliotekach (7,7%) nie przeprowadzono selekcji zbiorów w ogóle, a w 99 (58,9%) - powodem wycofania ze zbiorów były wyłącznie książki zniszczone, zdekompletowane, dublety i druki zbędne. Najwięcej publikacji zdezaktualizowanych treściowo wycofano z literatury popularnonaukowej, z takich dziedzin wiedzy jak: prawo, technika, geografia, medycyna, historia, ekonomia, rolnictwo, informatyka, nauki polityczne, nauki społeczne. Trochę mniej „wskazań” do usunięcia ze zbiorów miały publikacje ze statystyki, pedagogiki, socjologii i gospodarstwa domowego. W kilku bibliotekach wycofano książki z literatury pięknej dla dzieci, wydane w latach 50. XX wieku, tematycznie dotyczące okresu stalinizmu w Polsce. Aktualizacji zbiorów sprzyjają prace związane z tworzeniem komputerowych katalogów. Przeprowadzanie selekcji jest obowiązkiem każdej biblioteki, jednak czasami stanowi to poważny problem, wynikający z braku konkretnie sprecyzowanych aktów prawnych normalizujących selekcję oraz z błędnego przeświadczenia niektórych bibliotekarzy, że ważna jest duża ilość posiadanych egzemplarzy, a nie ich jakość i aktualność. Bardzo istotnym elementem selekcji jest jej systematyczność i ciągłość, co nie zawsze znajduje odzwierciedlenie w rzeczywistości.