SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI BIBLIOTEK PUBLICZNYCH
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2018 R.

6.1. Promocja działalności bibliotek

Biblioteki samorządowe województwa śląskiego promowały się rozpowszechniając różnymi kanałami informacje o swojej działalności. Przede wszystkim miało to miejsce w ich siedzibach poprzez bezpośredni kontakt bibliotekarza z czytelnikiem, tablice informacyjne, plakaty, ulotki, foldery, miesięczne kalendarze imprez, kalendarze tradycyjne. Materiały drukowane często rozkładane były w innych instytucjach i urzędach miast lub gmin, szkołach, przedszkolach, organizacjach pozarządowych itp. Biorąc udział w imprezach własnych oraz innych organizatorów rozstawiano stoiska, na których korzystano z roll-upów, rozdawano materiały informacyjne, a także takie materiały promocyjne jak torby, koszulki, artykuły biurowe, wodne tatuaże (np. MBP w Gliwicach).

Niektóre biblioteki wskazały na wolny dostęp do książek jako formę promocji czytelnictwa, umożliwia on bowiem wstępne zapoznanie się z księgozbiorem biblioteki i samodzielny wybór, a więc większe zaangażowanie. Informacje zamieszczane były też w lokalnych informatorach kulturalnych, prasie. Biblioteka w Tychach prowadziła elektroniczny biuletyn nowości, a na ekranach monitorów wszystkich działów biblioteki wyświetlana była prezentacja z bieżącą ofertą biblioteki.

Najpopularniejszym i najbardziej powszechnym źródłem informacji o bibliotece były strony WWW bibliotek, rzadziej informacje o ich działalności zamieszczano w serwisach ich organizatorów. Nieliczne biblioteki jeszcze nie posiadały własnych stron internetowych. W sieci istniała też możliwość korzystania z usług biblioteki, przede wszystkim z katalogów OPAC umożliwiających zapoznanie się z księgozbiorem oraz zamawianie i rezerwowanie książek. Niektóre biblioteki prowadziły mailowe newslettery dla chętnych. Taką możliwość dawały też komputerowe systemy biblioteczne. Na stronach własnych tworzono kalendarze wydarzeń. Coraz więcej bibliotek zamieszczało także informacje na profilach w popularnym portalu Facebook, gdzie najczęściej pokazywano relacje z minionych wydarzeń z galerią zdjęć i bieżące komunikaty. Rzadziej biblioteki korzystały z możliwości tworzenia wydarzeń, do których mogli dołączać użytkownicy tego portalu. Najwięcej informacji znajdowało się zwykle na własnej stronie www biblioteki. Prowadzone były także blogi. Książnica Beskidzka w Bielsku Białej zamieściła w Internecie wirtualny spacer – możliwość zapoznania się z wyglądem wnętrz biblioteki online, a także spoty reklamowe na youtube.com.

Artykuły oraz informacje o działalności bibliotek pojawiały się też w serwisach bibliotekarskich takich jak „Śląski Pegaz” lub w.bibliotece.pl oraz w innych mediach lokalnych, w prasie i radiu, rzadziej w telewizji. Przykładowo biblioteka w Dąbrowie Górniczej korzystała z tych wszystkich rodzajów mediów. Niektóre stacje radiowe prowadziły nawet regularne audycje o bibliotekach, czego przykładem są cykliczne rozmowy z dyrektorem biblioteki w Tychach w lokalnej stacji radiowej. Biblioteka w Myszkowie przekazywała informacje o wydarzeniach przez smsowy system powiadamiania mieszkańców. Wychodząc naprzeciw potrzebom czytelników, którzy z przyczyn zdrowotnych i wieku nie mogli samodzielnie dotrzeć do biblioteki, niektóre z nich wprowadziły możliwość zamawiania książek przez telefon z darmową dostawą do domu.

Ożywioną współpracę z radiem prowadziła Książnica Beskidzka. Oprócz audycji o książkach współorganizowała Ekumeniczny Maraton Biblijny i konkurs ortograficzny.

Biblioteka Gminna w Boronowie wzięła udział w konkursie internetowym portalu novaedita.com, w którym dzięki 19 923 głosom swoich sympatyków zdobyła 10. miejsce i wygrała zestaw książek. Liczba głosów może świadczyć o sukcesie promocyjnym biblioteki.

6.2. Akcje czytelnicze o zasięgu krajowym

Znaczną aktywność w zakresie promocji czytelnictwa biblioteki wykazywały włączając się w ogólnopolskie akcje organizowane najczęściej przez instytucje państwowe i organizacje pozarządowe, czasem wydawnictwa i inne podmioty, zwykle pozyskując w ten sposób środki na organizację atrakcyjnych dla czytelników imprez. Często obchodzono też święta odnoszące się do czytelnictwa takie jak Dzień Bibliotekarza i Bibliotek, Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich, Światowy Dzień Poezji czy Dzień Języka Ojczystego.

Większość bibliotek wzięła udział w następujących wydarzeniach:

  • Narodowe Czytanie Przedwiośnia,

  • Ogólnopolski Tydzień Bibliotek,

  • Ogólnopolska Noc Bibliotek,

  • Obchody 100-lecia niepodległości Polski,

  • Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich,

  • Rajd rowerowy „Odjazdowy Bibliotekarz”.

Inne popularne wydarzenia to:

  • Globalnie w Bibliotece,

  • Klub Młodego Odkrywcy,

  • Obchody roku Zbigniewa Herberta,

  • Dzień Bezpiecznego Internetu,

  • Dzień Języka Ojczystego,

  • Światowy Dzień Poezji,

  • Tydzień z Internetem,

  • Tydzień Zakazanych Książek,

  • Czytam w podróży… Herberta,

  • Paczka Literacka,

  • Europejskie Dni Dziedzictwa.

Również licznie biblioteki dołączały się do akcji promujących czytelnictwo, skierowanych do dzieci i młodzieży:

  • Ogólnopolski Tydzień Czytania Dzieciom – Cała Polska Czyta Dzieciom,

  • Ogólnopolskie Czytanie Jeżycjady,

  • Mała książka – wielki człowiek,

  • Mirabelka – kiełkująca historia w 100licy,

  • Ostry Dyżur Literacki,

  • Noc z Andersenem,

  • Ogólnopolski Dzień Głośnego Czytania,

  • Dzień Pluszowego Misia,

  • Jak nie czytam jak czytam,

  • Międzynarodowy Dzień Książek dla Dzieci,

  • Międzynarodowy Dzień Postaci z Bajek,

  • Mikołajkowe Czytanie,

  • Dzień Czekolady,

  • Urodziny Kubusia Puchatka.

6.3. Wydarzenia organizowane przez biblioteki

Biblioteki samorządowe województwa śląskiego prowadziły szeroką działalność kulturalną, która oprócz swojego podstawowego celu, jakim jest promocja czytelnictwa, umożliwia kontakt z wszystkimi formami kultury i sztuki, aktywizację i integrację społeczną, rozwój zainteresowań, dbałość o aktywność fizyczną i zdrowie, a także rozrywkę. Liczba wydarzeń zorganizowanych przez poszczególne biblioteki wahała się od kilku do kilkuset, a nawet ponad dwóch tysięcy (w przypadku bibliotek największych miast, z licznymi filiami) w ciągu roku. Były to warsztaty, kursy, festiwale, konferencje, koncerty, pokazy, spektakle, gry i zabawy, turnieje, konkursy, wystawy, bookcrossing, wymiany książek, giełdy, kiermasze książek używanych, wyjazdy i wiele innych. W bibliotekach gościły wycieczki: najczęściej szkolne, ale także zagranicznych uczestników np. programu Erasmus.

Różne formy przyjmowały akcje wymiany i sprzedaży używanych książek i nie tylko. W MBP w Gliwicach odbyła się Gliwicka Giełda Płytowa: wymiana płyt gramofonowych, a także całoroczna akcja wystawiania książek do wymiany w 4 parkowych biblioteczkach.

Popularne były akcje plenerowe. „Letnie czytanie” zorganizowała Książnica Beskidzka przed siedzibą główną oraz na terenach zielonych przy placówkach filialnych, a biblioteka w Czeladzi – „Letnią czytelnię”: rozwieszono czasopisma i rozłożono książki na ławkach przed biblioteką. „Czytelnia pod Chmurką” w Dąbrowie Górniczej oprócz zbiorów udostępnianych na wolnym powietrzu oferowała animacje, gry i zabawy dla dzieci. W Łaziskach Górnych książki udostępniano na kąpielisku miejskim. W Tarnowskich Górach „Śniadanie na polanie” – piknik w parku ubogacono czytaniem bajek dla dzieci.

Ciekawość świata zaspokajały liczne spotkania (często cykliczne) o tematyce podróżniczej, np. mysłowickie spotkanie z osobami podróżującymi różnymi wariantami niezwykle popularnego Szlaku Św. Jakuba do Santiago de Compostela w Hiszpanii czy z Mieczysławem Bieńkiem, emerytowanym górnikiem, podróżnikiem. Organizowano wycieczki, najczęściej do teatrów, opery, muzeów oraz wycieczki krajoznawcze, np. w Będzinie wakacyjne wycieczki edukacyjne o tematyce ekologicznej i regionalnej. Biblioteka w Czechowicach-Dziedzicach zorganizowała aż 12 wycieczek autokarowych.

Spotkania autorskie

Spotkania autorskie należały do najpopularniejszych wydarzeń dla czytelników organizowanych przez prawie wszystkie biblioteki, a liczba spotkań w poszczególnych bibliotekach mieściła się w przedziale od jednego do kilkudziesięciu. Niektóre biblioteki nie zorganizowały ani jednego spotkania autorskiego, często powołując się na brak środków na ten cel. Zapraszani byli zarówno najpopularniejsi autorzy w kraju, jak i lokalni pisarze, powieściopisarze, poeci, historycy, regionaliści i inni. Wiele z nich sfinansowano ze środków ministerialnych oraz w ramach Dyskusyjnych Klubów Książek. W sumie w 2018 roku zorganizowano około 750 spotkań. Więcej było spotkań dla dorosłych niż dla dzieci.

Festiwale, festyny, targi, koncerty

Biblioteki nie stroniły od imprez dla dużej liczby odbiorców, często plenerowych, które organizowały samodzielnie lub we współpracy z innymi podmiotami. Dołączały do organizacji dużych wydarzeń miejskich, festynów osiedlowych, rodzinnych, dożynkowych, majówkowych, łączących kulturę, rekreację i sport. Samodzielnie organizowały festiwale, np. literackie, koncerty, gry wielkoformatowe. Animowano gry, zabawy literacko-plastyczne czy quizy.

Duże projekty, obejmujące szeroką gamę wydarzeń kulturalnych zorganizowała Biblioteka Publiczna w Częstochowie, w tym Festiwal Dekonstrukcji Słowa „Czytaj!”, który obejmował liczne spotkania autorskie, koncerty, prezentacje, spektakle, warsztaty i konkursy o szerokiej tematyce literackiej i pokrewnej oraz Festiwal Bajki.

Często biblioteki współorganizowały duże festiwale miejskie, takie jak Dąbrowski Festiwal Kultury „Zagłębiewood”, obejmujący spotkania autorskie, recitale, koncerty, spektakle, wystawy. Pierwszy Festiwal Miasta Złota Rybka w Gliwicach, w ramach którego odbywały się koncerty, widowiska i zawody sportowe wzbogaciła także swoja ofertą Miejska Biblioteka Publiczna. We współorganizacji już 55. Tygodnia Kultury Beskidzkiej udział brała m.in. biblioteka w Szczyrku.

Aby zbliżyć młodych czytelników do świata książki w miłej, relaksującej formie, angażując jednocześnie rodziców, od których postaw w nieocenionym stopniu zależny jest rozwój czytelnictwa kolejnego pokolenia, organizowano imprezy dla dzieci i rodziców, np. kilkudniowy multimedialny Jarmark Bajek i Baśni w Dąbrowie Górniczej, w trakcie którego odbywały się m.in. seanse słuchowiskowe w konwencji „silent disco” z wykorzystaniem słuchawek bezprzewodowych czy II Familijny Bieg z Książką „Oczytani Biegacze” w Myszkowie. Popularne były gry miejskie, organizowały je np. biblioteki w Gliwicach i Tarnowskich Górach. Inne działania promujące czytelnictwo wśród dzieci i młodzieży omówiono w dalszej części rozdziału. Biblioteka w Szczekocinach współorganizowała wraz z lokalnym stowarzyszeniem spływ kajakowy Pilicą.

Interesującą inicjatywą pochwalić się może biblioteka miejska w Zabrzu, która zorganizowała pierwszy w regionie festiwal poświęcony kryminałom „Kryminalne zagadki Śląska”. Gośćmi licznych wydarzeń byli autorzy kryminałów oraz literatury faktu zajmujący się zbrodnią.

Ta sama biblioteka prowadziła projekt „Born in the U.S.A.” promujący kulturę Stanów Zjednoczonych. W Gliwicach w ramach projektu „Bibliogranie” zakupiono i rozegrano 7 eliminacyjnych gier literackich, których finał odbył się w ramach International Games Week @ Your Library koordynowanego przez American Library Association. Przykładem popularnych spotkań dla kobiet, poświęconych zdrowiu, urodzie oraz literaturze dla kobiet jest Festiwal Kopalnia Pełna Zdrowia, który miał miejsce w bibliotece w Czeladzi.

Warsztaty, kursy, szkolenia

Szczególnie bogata była oferta warsztatów o szerokim zakresie tematyki i rozwijanych umiejętności. Często prowadzone były zajęcia z edukacji czytelniczo-medialnej, w ramach której odbywało się przysposobienie biblioteczne oraz edukacja regionalna (na przykład oferta biblioteki w Będzinie dla szkół, ale także dla wszystkich mieszkańców miasta, bez względu na wiek).

Przykłady warsztatów: komiksu i karykatury; kreatywnego pisania; florystyczne; pisania ikon; pamięci i szybkiego czytania; ekologiczne, np. o zasobach wody i z zakresu ochrony środowiska; kulinarne; tańca; gry na instrumentach; warsztaty z robotyki, kodowania i programowania z wykorzystaniem robotów różnych producentów; z konstruowania układów elektronicznych; ilustratorskie; reporterskie; interpretacyjne; radzenia sobie ze stresem; modelarskie; teatralne; językowe; ruchowe; plastyczne; rękodzielnicze; konstrukcyjne LEGO; filmowe; animacji poklatkowej; bezpieczeństwa w Internecie; design thinking; prawne; kosmetyczne; ogrodnicze; lecznicze.

Niektóre zajęcia miały formę e-learningu, na przykład bezpłatne kursy językowe i specjalistyczne z wykorzystaniem platformy Lerni w Koziegłowach. W ramach programu „e-mocni”, do którego przyłączyła się biblioteka w Hażlachu przeprowadzono 133 kursy online korzystania z Internetu dla mieszkańców gminy.

Częstochowska książnica realizowała duże projekty: „Czytaj i działaj”, oraz „Deklinacja książki”, obejmujące m.in. spotkania poświęcone książce, warsztaty tworzenia artystycznych książek kucharskich, typograficzne, ilustratorskie, reporterskie, aktorskie, tekściarskie oraz rzeźbiarskie i interaktywnej instalacji – prowadzone przez znanych profesjonalistów z poszczególnych dziedzin. Tworzono gry oraz książki dotykowe dla dzieci niewidomych i słabowidzących.

W Czechowicach-Dziedzicach w ramach Akademii Pięknego Czasu przez cały rok odbywały się zajęcia dydaktyczne dla dorosłych, obejmujące naukę języków, warsztaty komputerowe i ruchowe, plastyczne, psychologiczne oraz wykłady o szerokiej tematyce.

W Mikołowie wraz z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną zorganizowano warsztaty psychologiczno-literaturoznawcze nt. biblioterapii i lektur szkodliwych.

Zajęcia dla seniorów

Ważną grupą użytkowników bibliotek są osoby starsze, mogące zaspokoić w bibliotece potrzebę aktywizacji i integracji społecznej, dzięki którym znacznie poprawia się jakość ich życia. Dlatego liczne były działania skierowane do najstarszych mieszkańców województwa. Najczęściej biblioteki współorganizowały zajęcia w ramach uniwersytetów trzeciego wieku. Bardzo popularne były zajęcia komputerowe. W ramach klubów seniora obywały się m.in. rozgrywki brydża, szachów, kursy językowe, dyskusje o literaturze. Wspomnieniami dotyczącymi miasta, jego tradycji i kultury dzielili się seniorzy w ramach cyklu spotkań integracyjnych w Chorzowie. Prowadzono spotkania z mieszkańcami domów pomocy społecznej dla osób starszych.

Wystawy

Wystawy można podzielić na dwie grupy. Pierwszą z nich stanowiły te, które promowały zbiory biblioteki oraz literaturę w ogóle. Były to wystawy zakupionych nowości, katalogów wydawniczych, bieżących laureatów nagród literackich, a także wybranych dokumentów dotyczących określonej tematyki. Na przykład biblioteka w Bytomiu eksponowała czasowo podzbiory tematyczne pod następującymi tytułami: Stephen Hawking, Kącik rodzica, Stanisław Lem, Od sufrażystek do feministek. Druga grupa wystaw dotyczyła szerokiej tematyki obejmującej sztukę, fotografię, architekturę, historię. Najczęściej związane były ze 100-leciem odzyskania niepodległości, zagadnieniami regionalnymi – np. poświęcone Edycie Stein w Lublińcu, skąd pochodziła. Liczne były wystawy sztuki, w tym prac plastycznych czytelników, uczniów, osób niepełnosprawnych, uczestników konkursów. Nietypową wystawę zwierząt hodowanych przez czytelników zorganizowano w Świętochłowicach. W kilku bibliotekach prowadzono stałe galerie prezentujące liczne wystawy przez cały rok. Galeria Książnicy Beskidzkiej zorganizowała ich aż 124.

Konkursy

Znakomitym sposobem na zainteresowanie potencjalnych czytelników działalnością biblioteki, a obecnych – na zwiększenie ich czytelniczej aktywności, były konkursy. Te również obejmowały szeroki zakres tematyczny i różnorodne formy. Obok charakterystycznych dla bibliotek rankingów na najlepszego czytelnika odbywały się konkursy na najlepszą znajomość utworów literackich, np. Przedwiośnia Stefana Żeromskiego w ramach Narodowego Czytania, literackie, w tym poetyckie, recytatorskie, plastyczne, graficzne, dyktanda i inne. Przykładami konkursów literackich są gliwicki konkurs na limeryk „Lato z sensacją”, „Świąteczne Zda(e)rzenia” – konkurs biblioteki w Dąbrowie Górniczej na opowiadanie świąteczne oraz konkurs na małą formę literacką „Bytom w 100 słowach” zorganizowany przez MBP w Bytomiu. W ramach konkursowej rywalizacji prezentowano biegłość w pięknym wypowiadaniu się gwarą śląską (np. w Gliwicach, Sośnicowicach), recytowano poezję Karola Wojtyły (w Szczekocinach), wykonywano prace plastyczne, a nawet uczestniczono w zajęciach sportowych, np. w gliwickim „Biegaj z biblioteką”, gdzie nagrodzono czytelników, którzy pokonali pieszo dystans między dwiema filiami. Również w Gliwicach odbył się konkurs, którego uczestnicy rozpoznawali miejsca, zdarzenia i postacie związane z tym miastem na podstawie opisów z książek o tematyce lokalnej. W Koniecpolu organizowano konkursy na recenzje książek.

Liczne konkursy miały charakter ponadlokalny. W Będzinie odbył się Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Władysława Stefana Sebyły, a także Wojewódzki Konkurs Recytatorski. Wspólnie z partnerami z Ukrainy i Litwy będzińska biblioteka organizowała Ogólnopolski i Powiatowy Konkurs Ekologiczny „Moja Ziemia – Czysty Świat”. Miejska Biblioteka Publiczna w Gliwicach przeprowadziła XII Międzynarodowy Konkurs na Ekslibris oraz, wspólnie ze Śląską Siecią Metropolitalną sp. z o.o., „Save data, video challange” – konkurs na opracowanie spotu kampanii promocyjnej z okazji Dnia Ochrony Danych Osobowych. W ramach Ogólnopolskiego Tygodnia Bibliotek biblioteki w Będzinie, Dąbrowie Górniczej i Sosnowcu zaprosiły mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego do udziału w Międzybibliotecznym Turnieju Wiedzy o Bibliotece.

Konferencje, wykłady

Biblioteki uczestniczyły w dyskursie o potrzebach czytelników i udoskonalaniu oferty będącej odpowiedzią na te potrzeby, a także różnorodnych zagadnieniach bibliotekarskich, regionalnych, historycznych itp. poprzez organizację konferencji i wykładów, służących zarówno upowszechnianiu wiedzy w środowisku zawodowym, jak i wśród mieszkańców regionu. W omawianym okresie odbyły się następujące konferencje i cykle wykładów:

  • Cieszyn – konferencje promujące czytelnictwo:

    • „Zrozumieć emocje. Literatura kluczem do rozmowy z dzieckiem”,

    • „Książka i sztuka”;

  • MBP Gliwice: „Sztuka czytania – sztuka książki” – nt. czytelnictwa, formy materialnej książki oraz ekslibrisu;

  • Powiatowa BP w Gliwicach: X Powiatowa Konferencja Regionalna „Ambasadorzy śląskiej kultury w mowie i piśmie” dla bibliotekarzy, nauczycieli i regionalistów;

  • Jastrzębie-Zdrój:

    • X Konferencja Naukowa „Asymetria literatury” poświęcona znaczeniu przełomu cyfrowego dla bibliotek;

    • „Filozofia dla każdego” – spotkania wykładowe z dyskusją na tematy filozoficzne i pokrewne;

  • Pszczyna:

    • konferencja naukowa „Wielopłaszczyznowa rola baśni”,

    • cykl wykładów otwartych nt. historii Śląska;

  • Szczekociny – „Szczekociny – fenomen dziedzictwa” – liczne działania kulturalne biblioteki i gminy skupione były wokół zachowania dziedzictwa materialnego i intelektualnego Szczekocin, a konferencja miała na celu ożywienie działań i popularyzację wiedzy w tym zakresie.

Warto wspomnieć o dużym zainteresowaniu historią małych ojczyzn, którego wyrazem były liczne wydarzenia takie jak projekt biblioteki w Wiśle „W spadku po przodkach. Wiślańskie dziedzictwo kulturowe”, czy Dzień Regionalny w Tychach, na którym gościli śląscy regionaliści i znawcy śląskiej mowy.

Kluby, spotkania cykliczne

Wiele bibliotek organizowało regularne spotkania, w formie klubów, takich jak kluby dyskusyjne, których uczestnicy dzielili się ze sobą opiniami na temat przeczytanych dzieł literackich, czy też w formie wydarzeń otwartych, takich jak seanse filmowe.

Na terenie całego województwa w ramach projektu Instytutu Książki działało 100 Dyskusyjnych Klubów Książki, w których przeciętnie 8 razy w roku odbywały się spotkania poświęcone wybranej przez klubowiczów literaturze. Przykładami różnorodnych własnych inicjatyw bibliotek są: spotkanie w Mysłowicach poświęcone twórczości Williama Whartona w 10. rocznicę jego śmierci, cykliczne „Poranki w bibliotece” w Czechowicach-Dziedzicach, na których dyskutowano przy kawie na temat popularnych pisarzy, czy też literackie prezentacje „Odkurzamy klasyków” w Jastrzębiu-Zdroju. W bibliotece w Świętochłowicach odbywały się comiesięczne spotkania z redaktorem muzycznym Polskiego Radia w Katowicach Bartkiem Gruchlikiem, który opowiadał o życiu artystów sceny polskiej i zagranicznej. Gliwicka biblioteka miejska organizowała rozgrywki gier planszowych, cykl spotkań scrabblistów oraz mistrzostwa w Scrabble. W Mikołowie zorganizowano 138 seansów Kina w Bibliotece. Prowadzono liczne inne kluby: literackie, podróżnicze, historyczne, komputerowe, dla osób starszych, filmowe, muzyczne, językowe, zdrowotne, literackie, poetyckie, rękodzielnicze, planszówkowe.

Współpraca z zagranicą

Biblioteki podejmowały współpracę międzynarodową. W ramach projektu „Beskidy bez granic”, realizowanego przez Książnicę Beskidzką, Krajską Kniżnicą w Żilinie (Słowacja), Miejską Biblioteką Publiczną we Frydku-Mistku (Czechy) i Wojewódzką Biblioteką Publiczną w Szolnok (Węgry), udostępniano materiały w języku słowackim, czeskim, węgierskim, w tym publikacje dotyczące państw uczestniczących, wymieniano doświadczenia w ramach szkoleń, sympozjów, konferencji.

Projekt „Transgraniczne Zaczytanie” organizowany przez Bibliotekę w Jastrzębiu-Zdroju wraz z biblioteką w Karwinie w Czechach obejmował wydarzenia kulturalne, w tym wspólne warsztaty językowe, fotograficzne i artystyczne, których motywem przewodnim była literatura polska i czeska. Biblioteka w Wiśle organizowała polsko-czeski festiwal podróżniczo-muzyczny „Czekając na wiosnę”.

Działania społeczne

Wielowymiarowa działalność społeczna bibliotek obejmuje także działania pozakulturalne: integracyjne, prewencyjne, wspierające najsłabszych i najbardziej narażonych na wykluczenie i inne problemy społeczne. Organizowano zbiórki charytatywne dla domów pomocy społecznej, hospicjów, przygotowywano paczki świąteczne dla ubogich oraz dla schronisk dla zwierząt. Angażowano się w Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy. Biblioteka w Cieszynie zorganizowała zbiórkę książek dla Stowarzyszenia Pomocy Polakom we Lwowie i okoli-cach. Prowadzono także porady prawne, dotyczące budżetu obywatelskiego, pomoc w wypełnianiu zeznań podatkowych, a także pogotowie komputerowe – indywidualne konsultacje.

6.4. Dzieci i młodzież

Szczególnie bogata była oferta bibliotek skierowana do dzieci i młodzieży. Obejmowała ona lekcje biblioteczne o szerokim zakresie tematycznym, począwszy od szkolenia z korzystania z katalogów bibliotecznych, różnorodnych źródeł informacji, Internetu, poprzez zajęcia poświęcone literaturze, często przy wykorzystaniu bogatego wachlarza metod, np. w połączeniu z&nbs;zajęciami plastycznymi, ruchowymi, teatralnymi, a skończywszy na historii i kulturze lokalnej, poznawaniu kultur świata i innych dziedzinach wiedzy. Bibliotekarze chętnie sięgali zarówno po klasykę literatury dla dzieci, np. baśnie Andersena i braci Grimm, twórczość Janusza Korczaka czy Juliana Tuwima, jak i literaturę współczesną. Na przykład biblioteka w Lublińcu prowadziła lekcje biblioteczne na podstawie książki Ciekawski George w bibliotece na temat bibliotecznego savoir-vivre. Niektóre biblioteki prowadziły lekcje wyjazdowe w miejscowościach, w których nie było placówki bibliotecznej.

Większość bibliotek przygotowała specjalną ofertę dla dzieci i młodzieży na wakacje i ferie. Zarówno w okresie pozaszkolnym, jak i w pozostałej części roku biblioteki oferowały różnorodne formy zajęć. Organizowano konkursy i zabawy literackie, występy teatralne (np. popularne kamishibai), muzyczne i taneczne w wykonaniu młodych czytelników, zajęcia plastyczne, urodziny w bibliotece, wycieczki krajoznawcze, do innych bibliotek (wojewódzkiej, pedagogicznej), głośne czytanie, filmy edukacyjne, seanse bajek, zajęcia z posługiwania się komputerem, kluby dyskusyjne, literackie lekcje tematyczne, redagowanie gazetki bibliotecznej, pasowanie na czytelnika, spotkania autorskie, zajęcia biblioterapeutyczne, m.in. dla dzieci autystycznych, warsztaty i wiele innych.

W Imielinie tematem przewodnim wakacyjnego programu „Na śląską nutę” były tradycje i folklor górnośląski. W Raciborzu młodzi czytelnicy mogli uczestniczyć w warsztatach z bezpiecznego korzystania z Internetu „Sieciaki na wakacjach” prowadzonych we współpracy z Fundacją Dzieci Niczyje. Ta sama biblioteka organizowała również zajęcia z nauki języka obcego czy warsztaty kreatywnego tworzenia. Liczne były zajęcia oraz programy, często prowadzone we współpracy z innymi jednostkami samorządowymi, dotyczące problemu uzależnień. Nie sposób przecenić rolę profilaktyczną działalności bibliotek, które umożliwiały dzieciom i młodzieży bezpieczne i wartościowe spędzanie czasu wolnego, zarówno w okresie zajęć szkolnych, jak i w czasie ferii i wakacji. Niektóre biblioteki otrzymywały na ten cel środki z funduszy przeznaczonych na przeciwdziałanie alkoholizmowi.

Ciekawym przykładem oferty skierowanej do dzieci wraz z rodzicami były grupy zabawowe filii w Mizerowie GBP w Suszcu, w których wykorzystano formy zabawy proponowane przez Fundację Komeńskiego. Ta sama biblioteka zakupiła, wybrane przez psychologów i pedagogów z Fundacji Rozwoju Dzieci, zestawy książek wraz z zabawkami i grami oraz informacją (instrukcją) dla rodziców. Część z nich dostępna była do wypożyczenia.

W Jastrzębiu-Zdroju odbywały się zajęcia międzypokoleniowe, dla młodzieży i dorosłych: warsztaty językowe, plastyczne, psychologiczne z samodoskonalenia. W MBP w Gliwicach we współpracy z miejską Poradnią Psychologiczno--Pedagogiczną prowadzono warsztaty „Sztuka lepszego życia – czytając siebie”, skierowane do uczniów klas 3 i 4 szkół podstawowych, nastawione na kształtowanie pozytywnych postaw i wartości oraz na promowanie ukazującej je literatury. Obchodzono także Międzynarodowy Tydzień Pisania Listów, a we współpracy z Teatrem Miejskim przeprowadzono projekt „Ekspedycja w świat teatru” – dla dzieci przedszkolnych, obejmujący między innymi zwiedzanie teatru i warsztaty teatralne.

Spośród licznych inicjatyw Książnicy Beskidzkiej warto wymienić zajęcia dla dzieci poniżej 3 roku życia „Biblioteka Kocha Smyka”, Klub Złotych Mam (dla dzieci do lat 3 i ich opiekunów), zajęcia z programowania i konstruowania robotów LEGO, edukację regionalną „Ojcowski Dom – Korzenie Kultury”, Klub Gier Historycznych „Historiolandia” oraz udział w międzyprzedszkolnej imprezie Korowód Książki, Festiwalu Dobrej Energii w Bielsku-Białej, Dniach Regionalnych organizowanych w Szkole Podstawowej w Wilkowicach.

W MBP w Bytomiu odbyły się warsztaty dziennikarskie oraz warsztaty animacji poklatkowej, na których nakręcono film metodą animacji wycinankowej. Również bytomska biblioteka prowadziła zajęcia dla dzieci ze świetlic szkolnych i socjoterapeutycznych „Biblioteka to jest to!” oraz Klub Czytających Rodzin – spotkania na temat sławnych rycerzyi wojowników.

W Bibliotece Miejskiej w Cieszynie z okazji ustanowionego przez Sejm RP Roku Ireny Sendlerowej zrealizowano projekt „Listy w butelce – opowieść o Irenie Sendlerowej”. Odbyło się widowisko baletowo-muzyczne w wykonaniu Teatru Tańca Marioli Ptak z muzyką na żywo w wykonaniu zespołu „Lor” dla uczniów, spotkania z córką Ireny Sendlerowej Janiną Zgrzembską oraz autorką książki „Listy w butelce” Anną Czerwińską-Rydel, konkurs plastyczny oraz sadzenie jabłoni dla upamiętnienia obchodów. Ciekawą inicjatywą biblioteki w Gaszowicach był wyjazd dzieci wraz z bibliotekarzami do księgarni w Rybniku, w której dzieci obejrzały i wybrały książki do zakupu dla swojej biblioteki.

Biblioteki podejmowały współpracę z rodzicami, na przykład w zakresie doboru lektur, a także z placówkami oświatowymi, zwłaszcza szkołami, innymi bibliotekami, instytucjami kultury i organizacjami pozarządowymi.

6.5. Działalność wydawnicza

Biblioteki samorządowe województwa śląskiego wydały niewiele publikacji. Najczęściej były to ulotki, foldery, kalendarze, zakładki zawierające podstawowe informacje o bibliotekach i okolicznościowe.

Wybrane ważniejsze publikacje bibliotek publicznych

    Będzin

    • tomik poezji laureatów Ogólnopolskiego Konkursu Poetyckiego im. Władysława S. Sebyły.

    Cieszyn

    • Legwan i inne opowiadania – polsko-czeska publikacja dla nastolatków.

    Gliwice [MBP]

    • katalog XII Międzynarodowego Konkursu Graficznego na Ekslibris.

    Imielin

    • Imieliński Informator Kulturalno-Sportowy – folder na rok szkolny 2018/2019 z ofertą Miejskiego Centrum Kultury, w tym biblioteki.

    Mikołów

    • Historyczne kalendaria Śmiłowic w 90-lecie Ochotniczej Straży Pożarnej, Mariusz Dmetrecki.

    Ruda Śląska (współwydanie)

    • Ruda Śląska w nazwy zaklęta: onomastykon z antologią tekstów źródłowych, Barbara i Adama Podgórscy;

    • Ptasznik : historie o ptakach i kobietach, Jerzy Mazuek;

    • Opowiem ci wiersz : czytam rozumiem – lubię poezję, Jerzy Mazuek;

    • An unknown station / nieznany dworzec, Joanna Helander, Arkadiusz Gola, Ryszard Krynicki.

    Tarnowskie Góry

    • Tarnowskie Góry. Bibliografia miasta i powiatu za lata 2016–2017, opr. Ewa Szymczak, Anna Szołtys, Małgorzata Kozioł.

    Zabrze

    • Nasze Makoszowy – szósta część cyklu wydawniczego zabrzańskiej książnicy „Dzielnice Zabrza”;

    • 21. Międzynarodowy Festiwal Rysowania w Zabrzu – katalog.

    Bestwina

    • Wiara. XVI Ogólnopolski Konkurs Poezji Religijnej „O Palmę” – tomik nagrodzonych wierszy.

    Hażlach

    • Kalendarz Pogwizdowski.

    Zebrzydowice

    • Strofy znad Piotrówki. Antologia 2018.

    Żarnowiec

    • „Echo Żarnowca” – gazeta samorządowa.

6.6. Obsługa specjalnych grup użytkowników bibliotek publicznych

Współczesne społeczeństwo funkcjonuje w przestrzeni wyjątkowo bogatej w instytucje i placówki oddziałujące na rozwój oraz na jakość życia człowieka. Każda z nich, prowadząc swoją działalność, ma na względzie spełnianie określonych celów. Jedną z takich placówek z pewnością jest biblioteka publiczna, z przypisywanymi jej funkcjami: edukacyjną, kulturową, naukową i integracyjną. Obecnie biblioteka nie ogranicza się jedynie do udostępniania posiadanych zbiorów, jest to również placówka kulturalna mająca ogromny wpływ na lokalną społeczność.

Zadaniem bibliotek jest podnoszenie jakości życia ich użytkowników, tj. dbanie o stan dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego, o możliwość rozwoju osobistego oraz o warunki do realizacji dążeń i pragnień. Stara się zaspokajać zainteresowania i potrzeby czytelnicze różnych grup i jednocześnie potrzeby te kształtować. Dlatego jest to także instytucja szczególnie predystynowana do działań, które wynikają z inicjatywy przeciwdziałania wykluczeniu z uczestnictwa w kulturze np. z powodu starszego wieku, chorób, niepełnosprawności czy ubóstwa. Placówki biblioteczne są w stanie zapewnić wolne od barier mentalnych i fizycznych uczestnictwo w świecie informacji i kultury. Wymogiem realizacji tych zadań jest odpowiednie zaprojektowanie bibliotecznej oferty.

Biblioteki samorządowe województwa śląskiego starają się zapewnić możliwość korzystania z oferty bibliotecznej wszystkim swoim użytkownikom proponując różnorodne działania o charakterze biblioterapeutycznym, których adresatem są osoby chore i niepełnosprawne, seniorzy i inne osoby z grup tzw. wykluczonych. Głównym celem zajęć jest aktywizacja osób z tych środowisk, wskazanie im sposobu uczestnictwa w kulturze oraz sposobu spędzania wolnego czasu.

Tak jak i w latach poprzednich, w 2018 roku biblioteki samorządowe województwa śląskiego aktywnie współpracowały z czytelnikami w domach pomocy społecznej, szpitalach, sanatoriach i zakładach karnych. Na charakter podejmowanych przez biblioteki działań duży wpływ miały potrzeby środowiska, ale również możliwości placówek.

Szczególnym typem działalności na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem z kultury jest praca z osobami hospitalizowanymi. W województwie śląskim działa 14 filii szpitalnych (w 2018 roku została zlikwidowana filia biblioteczna działająca w Szpitalu w Czeladzi). Biblioteka Szpitalna w Raciborzu w 2018 roku dzięki środkom z Budżetu Obywatelskiego dodatkowo zakupiła książki mówione, sprzęt komputerowy i inne pomoce techniczne wykorzystywane w pracy z czytelnikiem. Filia specjalna zlokalizowana w Szpitalu Wielospecjalistycznym w Jaworznie posiada do dyspozycji pacjentów stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu oraz radioodtwarzacz, pozwalający na odsłuchiwanie na oddziałach szpitalnych audiobooków. Filia prowadzi blog internetowy, na którym umieszczane są informacje na temat bieżącej działalności placówki. Udostępnianie materiałów bibliotecznych odbywa się za pośrednictwem zintegrowanego systemu SOWA SQL Premium. Dzięki temu usprawniono pracę bibliotekarza, a co najważniejsze informacja o zgromadzonych w Filii książkach, za sprawą katalogu OPAC, stała się bardziej dostępna, powodując że Biblioteka odwiedzana jest także przez czytelników niehospitalizowanych. Natomiast w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Ustroniu obie filie biblioteczne działające w szpitalach zostały w 2018 roku skomputeryzowane.

W większości wymienionych poniżej placówek szpitalnych działalność bibliotekarzy nie ogranicza się jedynie do udostępniania książek i czasopism. W tych placówkach, gdzie jest to możliwe, pacjenci mogą korzystać ze stanowisk komputerowych z bezpłatnym dostępem do Internetu (np. biblioteka szpitalna w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym Nr 2 w Jastrzębiu-Zdroju). Oprócz standardowego wypożyczania, zbiory są dostarczane pacjentom do łóżek. Inną formą działań na rzecz chorych jest głośne czytanie książek lub czasopism przy łóżku pacjenta. Z takiej usługi chętnie korzystały osoby mające problem ze wzrokiem, po zabiegach, z trudnością trzymania książki w rękach. Tego typu działalność proponowano np. pacjentom Szpitala Rejonowego w Raciborzu. Pracownicy tej biblioteki szpitalnej współpracują również z Oddziałem Opiekuńczo-Leczniczym Szpitala, którego podopiecznymi są pacjenci z rozpoznaniem choroby przewlekłej, wymagający całodobowych świadczeń pielęgnacyjnych oraz kontynuacji leczenia a niewymagający hospitalizacji w oddziale szpitalnym. Dzięki zajęciom prowadzonym przy wykorzystaniu biblioterapii, podopieczni OOL-u zdobywali nie tylko określoną wiedzę, ale uczyli się współdziałania w grupie, wyzbywali nieśmiałości i wzbogacali umiejętność koncentracji. Literatura miała na nich ogromny wpływ, inspirowała i zmuszała do refleksji.

W miarę możliwości bibliotekarze pracujący w bibliotekach szpitalnych prowadzą również warsztaty biblioterapeutyczne i zajęcia literacko-plastyczne dla młodszych pacjentów szpitala. Propozycją, z której korzystają mali pacjenci biblioteki w Szpitalu Wielospecjalistycznym w Jaworznie, są spotkania biblioterapeutyczne (Bliskie spotkania z Bajkowozem, Bajka jak lekarstwo, Rozbawione Książki, Zasłuchani) oraz gry planszowe. Również Książnica Beskidzka prowadzi zajęcia biblioterapeutyczne dla pacjentów Dziennego Oddziału Psychiatrycznego, Kliniki św. Łukasza oraz Subrejonowego Ośrodka Leczenia Psychiatrycznego. Są to działania cykliczne mające na celu wskazanie sposobu uczestnictwa w kulturze oraz sposobu spędzania wolnego czasu. Pacjenci uczestniczą m.in. w zajęciach filmoterapeutycznych, warsztatach relaksacyjnych, spotkaniach literackich i wielu innych.

W tabelach poniżej przedstawiono dane dotyczące liczby czytelników oraz wypożyczeń w filiach i punktach bibliotecznych istniejących w szpitalach, domach opieki oraz aresztach.

Biblioteki szpitalne w województwie śląskim

Biblioteki szpitalne

Liczba czytelników

Liczba wypożyczeń

1.

Bytom

F.18

130

625

2.

F.24

119

671

3.

Dąbrowa Górnicza

116

5 485

4.

Jastrzębie-Zdrój

1 155

19 738

5.

Jaworzno

305

8 757

6.

Katowice

F.34

1 315

11 324

7.

F.38

1 717

8 388

8.

Orzesze

70

875

9.

Racibórz

757

7 213

10.

Siemianowice Śląskie

247

1 542

11.

Tychy

710

24 396

12.

Ustroń

F.1

546

3 936

13.

F.2

700

3 672

14.

Wodzisław Śląski

179

2 032

SUMA

8 066

98 654

Punkty biblioteczne prowadzone przez biblioteki publiczne województwa śląskiego przeznaczone dla specjalnych grup użytkowników

Punkty biblioteczne przeznaczone dla specjalnych grup użytkowników

Liczba czytelników

Liczba wypożyczeń

1.

Punkt biblioteczny w Szpitalu w Będzinie

416

519

2.

Punkt biblioteczny w Szpitalu Ogólnym w Bielsku-Białej

1 104

3 189

3.

Punkt biblioteczny w Szpitalu Wojewódzkim w Bielsku-Białej

188

2 549

4.

Punkt biblioteczny w Szpitalu Pediatrycznym w Bielsku-Białej

398

813

5.

Punkt biblioteczny w Subrejonowym Ośrodku Leczenia Psychiatrycznego
w Bielsku-Białej

7

176

6.

Punkt biblioteczny w Katolickim Domu Opieki „Józefów” w Bielsku-Białej

20

110

7.

Punkt biblioteczny w Areszcie Śledczym w Bielsku-Białej

398

4 862

8.

Punkt biblioteczny w Domu Pomocy Społecznej „Kombatant” w Bytomiu

9

203

9.

Punkt biblioteczny w Szpitalu Powiatowym w Mikołowie

62

1 234

SUMA

2 602

13 955

Niektóre biblioteki samorządowe województwa śląskiego współpracowały z zakładami karnymi. Taka współpraca prowadzona była m.in. przez Bibliotekę Śląską, Książnicę Beskidzką, Miejską Bibliotekę Publiczną w Jastrzębiu-Zdroju, Miejską Bibliotekę Publiczną w Sosnowcu. Biblioteki prowadzili w zakładach punkty biblioteczne, Dyskusyjne Kluby Książki oraz spotkania edukacyjne. Podczas spotkań Dyskusyjnych Klubów Książki czytano literaturę beletrystyczną i literaturę faktu o różnorodnej tematyce. Omawiano najistotniejsze współczesne wydarzenia literackie: ciekawe debiuty, laureatów literackich nagród, prowadzono bieżące dyskusje na tematy literackie oraz rankingi książek. Udział w projekcie Dyskusyjnych Klubów Książki umożliwił m.in. organizację spotkania autorskiego z Krzysztofem Siwczykiem w Areszcie Śledczym w Raciborzu. Innym ciekawym wydarzeniem w tej placówce była Lekcja Czytania (akcja społeczna Fundacji Tygodnika Powszechnego) z prof. Ryszardem Koziołkiem, podczas której osadzeni dyskutowali i interpretowali Latarnika Henryka Sienkiewicza.

Miejska Biblioteka Publiczna w Sosnowcu współpracowała z Aresztem Śledczym organizując dla osadzonych wycieczki do Zagłębiowskiej Mediateki i Oddziału dla Dzieci i Młodzieży. Bibliotekarze przygotowali i przeprowadzili dla osadzonych prelekcje i pokazy multimedialne (np. Odzyskanie niepodległości w Zagłębiu Dąbrowskim, Tom Cruise – ostatni gwiazdor filmowy) oraz zorganizowali projekcje dla osadzonych w ramach projektu „Kino w Bibliotece”. W 2018 roku nadal działał Dyskusyjny Klub Książki „Radocha” w Areszcie Śledczym w Sosnowcu (w roku sprawozdawczym przeprowadzono tam 9 spotkań dla 93 uczestników).

Natomiast Biblioteka Śląska nawiązała współpracę z ośrodkami penitencjarnymi w Katowicach, Bytomiu, Zabrzu i Mysłowicach. W ramach tej współpracy bibliotekarze prowadzili dla osadzonych szereg prelekcji edukacyjnych. Wszystkie te działania pomagają w walce z wykluczeniem z kultury oraz promują literaturę i czytelnictwo.

Od wielu lat biblioteki samorządowe województwa śląskiego zakresem swojej działalności obejmują również osoby niepełnosprawne i chore. Zdecydowana większość bibliotek nadal prowadziła usługę „Książka na telefon” przygotowując ofertę czytelniczą dla osób borykających się z różnorodnymi dysfunkcjami, umożliwiającymi im prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie (m.in. Książnica Beskidzka, MiPBP w Raciborzu, GBP w Gorzycach). Pracownicy biblioteki dowozili bezpośrednio do domów książki osobom starszym i obarczonym niepełnosprawnością ruchową. W niektórych bibliotekach tego rodzaju pomoc świadczyli wolontariusze oraz siostry PCK (np. w MBP w Kaletach). Organizowane były także regularne zajęcia kulturalno-oświatowe dla tej grupy.

Biblioteki publiczne bardzo mocno angażowały się we współpracę z lokalnymi domami pomocy społecznej, domami dziecka, szkołami specjalnymi i zakładami poprawczymi. Była to bardzo efektywna współpraca owocująca wieloma ciekawymi imprezami kulturalno-edukacyjnymi i artystycznymi.

Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna w Pszczynie nawiązała stałą współpracę z Zespołem Szkół Specjalnych nr 3 w Pszczynie oraz Stowarzyszeniem Na Rzecz Pomocy Uczniom z Upośledzeniem Umysłowym przy tej szkole, współpracowała również z Pszczyńskim domem Pomocy Społecznej, której pensjonariusze to osoby starsze z niepełnosprawnością intelektualną i ruchową. Pensjonariusze zapraszani byli na spotkania do Biblioteki na zajęcia artystyczne oraz głośne czytanie i opowiadanie książek.

Miejska Biblioteka Publiczna w Bytomiu prowadziła zajęcia edukacyjne i literackie dla członków Warsztatów Terapii Zajęciowej Bytomskiego Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom i Młodzieży Niepełnosprawnej, prowadziła spotkania edukacyjne i literackie oraz lekcje biblioteczne dla uczniów Szkoły Podstawowej Specjalnej nr 2 w Bytomiu.

Z kolei w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Zabrzu zorganizowano w 2018 roku 59 imprez, w których uczestniczyły 833 osoby niepełnosprawne. Szczególnie dużo uwagi poświęcono organizacji spotkań w domach pomocy społecznej. Pensjonariuszom zaproponowano spotkanie z podróżniczką Katarzyną Satławą, zapoznawano uczestników z nowościami w bibliotece, przypomniano postać Jana Pawła II. We współpracy z Przedszkolem z Oddziałami Integracyjnymi zorganizowano przedstawienie i głośne czytanie. Stałą współpracę ze Śląskim Stowarzyszeniem Kulturalnym Osób Niepełnosprawnych prowadziła Miejska Biblioteka Publiczna w Siemianowicach Śląskich. Dla uczestników Warsztatów Terapii Zajęciowej oraz uczniów Zespołu Szkół Specjalnych im. Janusza Korczaka w Mysłowicach biblioteka w tym mieście zorganizowała edukacyjne spotkanie integracyjne pt. „Historia książki i bibliotek”.

Istotnym problemem dla osób niepełnosprawnych jest dostosowanie architektoniczne placówek bibliotecznych. W wyniku starań bibliotek, co roku zachodzą zmiany w kierunku udogodnień dla użytkowników o specjalnych potrzebach. W Gminnej Bibliotece Publicznej w Bobrownikach, filia w Dobieszowicach działa w nowym lokalu, który spełnia kryteria dostosowania do potrzeb czytelników niepełnosprawnych. Przy schodach na zewnątrz budynku zamontowano krzesełko dla niepełnosprawnych. Również parter dostosowano do potrzeb tej grupy użytkowników.

Ważnym udogodnieniem dla osób z dysfunkcją wzroku jest wyposażenie bibliotek w specjalistyczny sprzęt techniczny przystosowany do potrzeb tej grupy oraz odpowiednie przystosowanie stanowisk komputerowych. Biblioteki samorządowe województwa śląskiego posiadają syntezatory mowy, lupy elektroniczne i specjalistyczne oprogramowania oraz stanowiska komputerowe przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych (np. w bibliotece w Siemianowicach Śląskich na jednym z komputerów zainstalowano program DUAL). Dzięki funduszom pozyskanym z Fundacji Timkena, nowo otwarta Zagłębiowska Mediateka (Miejska Biblioteka Publiczna w Sosnowcu) została wyposażona w sprzęt, dzięki któremu dostosowała swe usługi biblioteczne i informacyjne do potrzeb i możliwości osób z dysfunkcją wzroku. Instytucje starały się dostosować strony internetowe do potrzeb osób z dysfunkcją wzroku (m.in. Gminna Biblioteka Publiczna w Goczałkowicach-Zdroju, Miejska Biblioteka Publiczna w Porębie).

Wiele bibliotek skorzystało z możliwości wypożyczenia ze Stowarzyszenia Pomocy Osobom Niepełnosprawnym „Larix” urządzenia CzytakPlus – służącego do nagrywania i odtwarzania książki audio za pomocą karty CompactFlash. Dobrym przykładem jest Filia Integracyjna Książnicy Beskidzkiej, która od lat współpracuje ze Stowarzyszeniem „Larix” i dzięki tej współpracy może udostępnić czytelnikom łącznie 12 czytaków (8 wypożyczonych ze Stowarzyszenia oraz 4 własne). Współpracę taką realizują również biblioteki miejskie w Katowicach, Czechowicach-Dziedzicach, Raciborzu, Częstochowie, Rybniku i wielu innych.

Dużą popularnością cieszą się publikacje elektroniczne i z roku na rok biblioteki samorządowe wzbogacają swoje zbiory książki mówionej. Część bibliotek oferuje swoim czytelnikom e-booki. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom czytelników specjalnych grup, biblioteki zaopatrzyły swoje zbiory w specjalne serie wydawnicze, takie jak „Duże Litery” Wydawnictwa „Prószyński i S-ka” przeznaczone dla czytelników mających problemy ze wzrokiem.

Coraz większą grupą użytkowników korzystających z oferty kulturalnej bibliotek są seniorzy. Korzystają z zasobów placówek bibliotecznych nie tylko pod kątem udostępniania zbiorów, lecz również uczestnicząc w specjalnie dla nich przygotowywanych zajęciach i warsztatach edukacyjnych. Biblioteki coraz częściej pozyskują różnorodny sprzęt (komputery, laptopy, tablety, rzutniki multimedialne, aparaty fotograficzne itp.) dla swoich placówek z programów ofero-wanych przez instytucje państwowe i prywatne. Nowoczesny sprzęt umożliwia prowadzenie bardzo popularnych wśród seniorów warsztatów komputerowych, naukę obsługi tabletu, tworzenie prezentacji multimedialnych. W trakcie zajęć uczestnicy zdobywają umiejętność wyszukiwania informacji w Internecie, zakładania konta e-mailowego, wysyłania poczty elektronicznej, formatowania dokumentu oraz zapisywania i drukowania dokumentów. Takie spotkania odbywają się w wielu bibliotekach samorządowych naszego województwa, forma i zakres ich prowadzenia uzależniona jest głównie od posiadanego sprzętu i wielkości danej placówki. Tego typu działania prowadziły właściwie wszystkie placówki biblioteczne w województwie, mające odpowiednie możliwości lokalowe i sprzętowe. Miejska Biblioteka Publiczna w Gliwicach w ciągu całego roku organizowała warsztaty komputerowe dla seniorów (Komputer bez barier, Facebook łączy pokolenia, Myszkowanie inaczej, Pierwsza pomoc technologiczna). Z 66 zajęć skorzystało w Gliwicach 265 osób. Miejska Biblioteka Publiczna w Pyskowicach prowadziła szkolenia komputerowe dla 60 seniorów, wspomagając ich w poznawaniu nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych w ramach projektu „Śląska Akademia senior@”. Celem tego projektu, którego autorem jest Fundacja Partycypacji Społecznej, jest aktywizacja osób starszych w obszarze kompetencji cyfrowych poprzez działania szkoleniowe oraz animacyjne. W tym samym projekcie uczestniczyli również seniorzy w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Sławkowie i Jastrzębiu-Zdroju.

Dużym powodzeniem wśród osób starszych cieszyły się różnego rodzaju warsztaty artystyczne, wyjazdy, spotkania integracyjne i wykłady. Biblioteki wykazały się w tym zakresie olbrzymią kreatywnością, starając się zapewnić czytelnikom odpowiednią ofertę. Miejska Biblioteka Publiczna w Czeladzi zorganizowała zajęcia z quillingu. W ramach współpracy z grupą Sami Swoi odbyły się warsztaty tworzenia mini kompozycji roślinnych oraz turniej gier planszowych seniorzy kontra młodzież. W ramach dotacji Urzędu Miasta Biblioteka zorganizowała dla czeladzkich seniorów 60+ pięć wycieczek (m.in. do Krakowa, Warszawy, Żywca oraz do NOSPR-u w Katowicach). Miejska Biblioteka Publiczna w Jaworznie zorganizowała szereg inicjatyw o charakterze literackim, edukacyjnym, kulturalnym i rozrywkowym skierowanych do seniorów. Zaangażowała się w kampanie społeczne i informacyjne, mające na celu podnoszenie świadomości konsumenckiej i wiedzy z zakresu bezpieczeństwa osobistego i zdrowia. W tym celu przygotowane zostały pogadanki z udziałem Rzecznika Praw Konsumenckich, funkcjonariuszy Policji Miejskiej, specjalistów geriatrii, psychologów, terapeutów (np. pogadanki: Starsi – bezpieczni. Współczesne zagrożenia bezpieczeństwa w obszarze pomocy społecznej; warsztaty – Jak zachować pogodę ducha mimo upływu lat; warsztaty – Sztuka ruchu, realizująca zasady równowagi w naturze; Droga ku zdrowiu – spotkania prozdrowotne dla seniorów). W Miejskiej Bibliotece Publicznej w Jastrzębiu-Zdroju powstał „Babiniec”. Wielopokoleniowe spotkania kobiet przy kawie i muzyce, podczas których podejmowane są różnorodne tematy (m.in. Nie bójmy się uczuć, Czy chwasty są pożyteczne, Leczenie wodą itp.).

Bardzo aktywnie działa Klub Seniora „Aktywne życie z pasją” przy Gminnej Bibliotece Publicznej w Lelowie. Organizowane są imprezy okolicznościowe, wyjazdy do teatru, warsztaty artystyczne, wspólne grillowanie. Seniorzy uczestniczyli również w szkoleniu realizowanym w ramach projektu „Senior – świadomy swoich praw” finansowanym przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Celem projektu było uświadomienie seniorów w zakresie przysługujących im praw, a także zachęcenie ich do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Szkolenie prowadził przedstawiciel Instytutu Pracy i Edukacji.

Miejska Biblioteka Publiczna w Jaworznie promowała pozytywny wizerunek osób starszych poprzez stworzenie seniorom możliwości dzielenia się swoimi pasjami, umiejętnościami i zainteresowaniami. Prowadzono cykliczne zajęcia głośnego czytania dla dzieci w ramach Klubu Czytających Dziadków; Babski Magiel – organizowano spotkania rękodzieła pn. Twórcze Inspiracje. Klub Robótek Ręcznych; organizowano wystawy i wernisaże (np. wystawa obrazów pt. „Radość tworzenia” – Joanny Partyki, „Jarmark w Trójkącie Trzech Cesarzy – wystawa prac Genowefy Frąs); wieczory literackie i poetyckie z udziałem poetki – Alicji Dudek i pisarki – Ewy Musiorskiej; wykłady popularnonaukowe z cyklu: Chrześcijanie w Starożytności, Styl Krakowianki Zachodniej – wykład Genowefy Frąs, teatralne spotkania w ramach cyklu – Twórcy i ich dzieła.

W Książnicy Beskidzkiej seniorzy są aktywnymi uczestnikami spotkań czytelniczych, literackich i edukacyjnych. W 2018 roku biblioteka realizowała dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pochodzących z Funduszu Promocji Kultury program, który był wyjątkową propozycją dla bielskich seniorów. Dzięki projektowi Nakręceni na bibliotekę. Centrum edukacyjne dla Seniorów seniorzy mieli okazję uczestniczyć w cyklu warsztatów, które pokazywały jak ciekawie można żyć, bawić się, zdobywać nowe umiejętności oraz jak atrakcyjnie wyglądać w wieku 50+. A wszystko to dzięki książce, z inspiracji książką i w otoczeniu książek.

Biblioteka Publiczna w Częstochowie oferowała seniorom spotkania integracyjne, tematyczne spotkania muzyczne oraz karaoke, organizowała zajęcia o charakterze edukacyjnym skierowane do seniorów („Wiadomości ze świata” – warsztaty reporterskie, „Siła kobiet” – warsztaty z edukacji globalnej). Odbywały się cykliczne spotkania czytelnicze dla seniorów „Śniadania z prasą”. Wiele z filii bibliotecznych kontynuowało współpracę z seniorami, organizując wystawy ich prac malarskich, fotograficznych, grafik, czy ikon (współpraca ze Stowarzyszeniem Plastyków im. Jerzego Dudy-Gracza, Stowarzyszeniem Senior Tur, Stowarzyszeniem „Splątane nitki”, Stowarzyszeniem Aktywny Senior, Klubem Literackim „Złota Jesień”). W Bibliotece Głównej kontynuowane były cykliczne spotkania dotyczące prowadzenia zdrowego trybu życia (współpraca z DanWitem). Biblioteka proponowała ponadto zajęcia o charakterze integracyjnym, w których mogli brać udział seniorzy wraz z wnukami (zajęcia literackie, warsztaty rękodzielnicze, spotkania, gry i zabawy podczas Częstochowskich Dni Rodziny, IV edycji Festiwalu Bajki, czy „Deklinacji książki”).

Tego typu zajęcia oferowały prawie wszystkie biblioteki publiczne województwa śląskiego. Wiele bibliotek prowadziło również regularną współpracę z Uniwersytetami Trzeciego Wieku (m.in. biblioteki w Pszczynie, Siemianowicach Śląskich, Zabrzu, Kłobucku, Jastrzębiu-Zdroju).

Wśród najczęściej spotykanych organizacji współpracujących z bibliotekami można wyróżnić: Caritas, MOPS, GOPS, Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, Koła Gospodyń Wiejskich, Związki Emerytów i Rencistów. W Bibliotece Publicznej Miasta i Gminy w Łazach prowadzona jest współpraca z Gminną Radą Seniora, Klubem Seniora „Semafor”. Miejska Biblioteka Publiczna w Wojkowicach ściśle współpracowała z Kołem Emerytów i Rencistów, którzy brali udział w organizowanych przez bibliotekę przedsięwzięciach oraz ze Stowarzyszeniem Aktywny Wojkowicki Senior i Placówką Wsparcia Dziennego TLEN.

Gminna Biblioteka w Goczałkowicach-Zdroju współpracowała z Polskim Związkiem Emerytów, Rencistów i Inwalidów. Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Koniecpol w ramach współpracy z Kołem Polskiego Związku Emerytów zorganizowała dla członków Koła zajęcia plastyczne Quillingowa gwiazdka. Gminna Biblioteka Publiczna w Pawłowicach ściśle współpracowała z Centrum Kultury organizując w ich pomieszczeniach spotkania. Ciekawą inicjatywą w tej placówce był cykl spotkań prezentujących zapomniane tradycje i zwyczaje. W ramach tego projektu zaproszono m.in. Ślązaczkę Roku Annę Stronczek, która wspólnie z seniorami przypomniała najmłodszym zwyczaj „darcia pierza” oraz zaprezentowała swoją najnowszą książkę Najmilsze zimowe wieczory. Z Kołem Emerytów współpracowała również Gminna Biblioteka Publiczna w Popowie. Współpraca z takimi organizacjami pozwalała skuteczniej realizować programy biblioterapeutyczne i dotrzeć do osób potrzebujących wsparcia.

W Bibliotece Śląskiej pracą na rzecz integracji oraz wyrównywania szans w dostępie do informacji i kultury osób niepełnosprawnych oraz grup zagrożonych wykluczeniem społecznym zajmuje się głównie Dział Biblioterapeutyczny. W ramach tej działalności prowadzone są liczne zajęcia o charakterze biblioterapeutycznym, arteterapeutycznym, edukacyjnym oraz integracyjnym dla grup zorganizowanych. Podobnie jak w latach poprzednich Dział współpracował z warsztatami terapii zajęciowej, domami pomocy społecznej, specjalnymi ośrodkami szkolno-wychowawczymi, szkołami z oddziałami integracyjnymi oraz szkołami podstawowymi.

Stałą opieką pracownicy Działu Biblioterapeutycznego objęli podopiecznych Śląskiego Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom Specjalnej Troski i Osobom z Upośledzeniem Umysłowym Szansa w Katowicach, którzy raz w tygodniu byli gośćmi Działu uczestnicząc w zajęciach terapeutycznych i artystycznych. W 2018 roku zorganizowano dla podopiecznych Stowarzyszenia 25 takich spotkań.

Jak co roku Biblioteka Śląska była współorganizatorem Międzyszkolnego Konkursu Pięknego Czytania dla uczniów szkół specjalnych z województwa śląskiego. Celem konkursu jest promowanie czytelnictwa i kształtowanie postaw czytelniczych wśród uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Organizatorem konkursu był Zespół Szkół Specjalnych nr 10 w Katowicach, natomiast Biblioteka Śląska była współorganizatorem wydarzenia. Zgodnie z regulaminem uczestnicy czytali przygotowane wcześniej fragmenty książki Akademia Pana Kleksa Jana Brzechwy. Konkurs uświetniło przedstawienie Królewna Śnieżka i sześciu krasnoludków w wykonaniu uczniów Szkoły Podstawowej nr 60 Specjalnej w Katowicach.

Jedną z grup osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, z którą współpracuje Dział Biblioterapeutyczny, są seniorzy. Od marca 2013 roku pracownicy Działu prowadzą Konwersatorium Biblioteki Śląskiej. Jest to przestrzeń dla osób 50+, gdzie proponowane są m.in. warsztaty komputerowe, językowe i doskonalące oraz zajęcia edukacyjne i artystyczne. W okresie sprawozdawczym zorganizowano i przeprowadzono w ramach Konwersatorium Biblioteki Śląskiej łącznie 154 spotkania oraz warsztaty, z których skorzystało 968 osób.

Największe zainteresowanie uczestników wzbudziły zajęcia z zakresu podstawowej obsługi komputera i Internetu, zapoznania ze sposobami wyszukiwania książek w elektronicznych katalogach bibliotek i księgarń, tworzenia prezentacji multimedialnych. Jednakże równie dużą popularnością cieszyły się warsztaty arteterapeutyczne, a szczególnie warsztaty ceramiczne, które pomagają rozwijać sprawność manualną oraz poprawiają percepcję i spostrzegawczość, co jest szczególnie istotne w przypadku osób starszych. Równie chętnie seniorzy uczestniczyli w prelekcjach z pokazem multimedialnym. Do najbardziej popularnych należały spotkania cyklu „Wędrówki do miejsc świętych”, w czasie których omawiano sanktuaria w Lourdes, Padwie, Kioto oraz Varanasi. W trakcie spotkań przedstawione są miejsca, odwiedzane co roku przez wiernych różnych religii. W czasie prelekcji prowadzący przybliża uczestnikom historię i obiekty sakralne omawianego sanktuarium. Z okazji 100-lecia nadania praw wyborczych Polkom dla uczestników Konwersatorium zorganizowano kilka spotkań nawiązujących do roli kobiet w społeczeństwie i ich walce o uzyskanie praw wyborczych. Były to m.in. prelekcje Książka warta grzechu – rzecz o lekturze dla kobiet dziś i sto lat temu, Matka, żona, społecznica – kobiety na Górnym Śląsku 100 lat temu, „…wszyscy obywatele bez względu na płeć”. Kobiety i marszałek Piłsudski. Bibliotekarze starają się urozmaicić każde spotkanie np. organizując konkursy dotyczące tematyki spotkania.

W Małej Galerii Biblioteki Śląskiej, znajdującej się w gmachu biblioteki przy ulicy Ligonia, promowana i prezentowana jest twórczość artystów niepełnosprawnych oraz seniorów. W marcu 2018 roku swoje prace w Małej Galerii prezentowali emerytowani nauczyciele zrzeszeni w Klubie Twórców Różni przy Zarządzie Okręgu Śląskiego Związku Nauczycielstwa Polskiego w Katowicach. Klub skupia grupę pasjonatów, nauczycieli emerytów i osób związanych zawodowo z nauczycielstwem z różnych stron województwa. Swoje prace w Małej Galerii prezentowali również uczniowie katowickich szkół specjalnych.

Kolejną odsłonę w Bibliotece miał X Regionalny Konkurs Plastyczny MAGIA KOLORÓW dla podopiecznych warsztatów terapii zajęciowej. W trakcie spotkania odbyło się przedstawienie związane tematycznie ze 100-leciem odzyskania niepodległości, w wykonaniu uczestników Warsztatu Terapii Zajęciowej w Jaworznie oraz spotkanie opłatkowe dla grup współpracujących w ciągu roku z Działem Biblioterapeutycznym oraz uczestników Konkursu. Przy współpracy Śląskiego Centrum Sztuki Osób Niepełnosprawnych zorganizowano wystawę Wielcy malarze. Obrazy znanych malarzy w twórczości osób niepełnosprawnych oraz ich terapeutów. Wystawę tę można było obejrzeć w sali konferencyjnej w budynku biblioteki przy ulicy Ligonia 7 w Katowicach.

Tradycyjnie, jak co roku, pracownicy Biblioteki zorganizowali wernisaż Wystawy Ceramiki, Rysunku i Malarstwa Uczniów Szkoły Przysposabiającej do Pracy przy Zespole Szkół Zawodowych Specjalnych nr 6 w Katowicach. Tym razem, ze względu na 25 rocznicę wystawy, zorganizowano ją w Holu Głównym Biblioteki Śląskiej.

Piękne prace osób niepełnosprawnych można było również obejrzeć w gmachu głównym Biblioteki Śląskiej w trakcie V Wielkanocnego Kiermaszu Rękodzieła Artystycznego Osób Niepełnosprawnych. W Kiermaszu wzięło udział dwanaście placówek z województwa śląskiego, które prezentowały przedmioty wykonane przez swoich podopiecznych. Impreza miała na celu zapoznanie się z twórczością osób niepełnosprawnych oraz ich integrację ze środowiskiem.

Pracownicy Działu Biblioterapeutycznego nadal koordynują działalność dwóch Dyskusyjnych Klubów Książki realizowanych według projektu Instytutu Książki promującego czytelnictwo w Polsce. Jeden z nich realizowany pod nazwą Klubu Małego Krytyka Literackiego przeznaczony jest dla uczniów ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Katowicach. Podczas spotkań, dzieci tworzą recenzje wybranych książek wyrażając swoją opinię o tekście w formie artystycznej ekspresji. Drugi Dyskusyjny Klub Książki powstał w Areszcie Śledczym w Katowicach – w jego ramach prowadzone są dla osób osadzonych moderowane dyskusje nt. literatury, gry słowne, krótkie prezentacje multimedialne dotyczące omawianej książki i jej autora. Problemy poruszane w książkach prowokowały klubowiczów do rozmów, które nie tylko były wyrazem indywidualnej opinii po lekturze danego tekstu, ale przede wszystkim pozwalały na uzewnętrznienie własnych, często skrywanych emocji. Oprócz spotkań Klubu w Areszcie Śledczym odbywają się również warsztaty biblioterapeutyczne oraz prelekcje z cyklu Akademia Kultury.

21 maja 2018 roku dyrektor Śląskiej Książnicy podpisał porozumienie o współpracy pomiędzy Zakładem Karnym w Zabrzu a Biblioteką Śląską. Przedmiotem Porozumienia jest wspólne prowadzenie działań resocjalizacyjnych i kulturalno-oświatowych, ze szczególnym uwzględnieniem promocji książki i czytelnictwa oraz mających na celu prospołeczny rozwój odbiorców i profilaktykę przestępczości. To już trzecia (po Areszcie Śledczym w Katowicach i Bytomiu) placówka dla osadzonych, z którą instytucja współpracuje prowadząc szereg prelekcji edukacyjnych w ramach Akademii Kultury. W 2018 roku pracownicy Biblioteki Śląskiej przeprowadzili 13 spotkań w ośrodkach penitencjarnych.


Stopka Biblioteka ŒŚlšska