Biblioteka Śląska > Sprawozdania > 2013 > 6. Zbiory biblioteczne

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI BIBLIOTEK PUBLICZNYCH
WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2013 R.

6.1. Stan zbiorów

W bibliotekach publicznych woj. śląskiego na dzień 31.12.2013 roku stan zbiorów wynosił :

książek	16 217 596 wol.
czasopism oprawnych	324 806 wol.
zbiorów nieelektronicznych	926 515 jedn. inw.
w tym:
„książki mówionej”	348 616 jedn. inw.

Przybytki książkowe ogółem wyniosły w 2013 roku 498 265 woluminów, w tym ze środków samorządowych 223 121 woluminów, z dotacji Biblioteki Narodowej, w ramach Programu „Zakup nowości wydawniczych do bibliotek” 132 931 woluminów.

Pozostałe 142 213 wol. to książki pozyskiwane z różnych źródeł (dary czytelników, zamiany za książki zagubione, zakupy z dobrowolnych wpłat czytelników na fundusze Stowarzyszeń Przyjaciół Bibliotek).

W 2013 roku biblioteki z funduszy samorządowych zakupiły 223 121 woluminów o wartości 4 933 036 zł, tj. o 5 596 wol. mniej w porównaniu z rokiem 2012.

Struktura księgozbiorów 168 bibliotek publicznych woj. śląskiego (bez Biblioteki Śląskiej) przedstawia się następująco:

• literatura piękna dla dorosłych: 44,0%

• literatura dla dzieci i młodzieży: 21,3%

• literatura popularnonaukowa: 34,7%

Struktura księgozbioru (stan na 31.12.2013 r.)

Spośród 169 bibliotek publicznych woj. śląskiego 166 bibliotek (98,2 %) wzbogaciło swe zbiory dzięki środkom uzyskanym z dotacji Biblioteki Narodowej, w ramach programu „Zakup nowości wydawniczych do bibliotek” w kwocie 2 608 794 zł. (mniej o 9 283 zł w porównaniu z 2012 rokiem).

W ramach dotacji zakupiono 132 931 woluminów książek. Dominowały książki z literatury pięknej dla dorosłych i literatura dla dzieci i młodzieży. Zgodnie z zaleceniami dotyczącymi wydatkowania tej dotacji 33% przyznanej kwoty przeznaczono na zakup publikacji dla dzieci i młodzieży. Najmniej w ramach dotacji zakupiono książek z literatury popularnonaukowej.

Dzięki środkom samorządowym i dotacji celowej Biblioteki Narodowej, kwota na zakup nowych książek w przeliczeniu na 1 mieszkańca woj. śląskiego w 2013 roku wyniosła 1,63 zł (spadek o 0,06 zł w porównaniu z rokiem 2012). Na 1 czytelnika przypadła w 2013 roku kwota 8,80 zł (spadek o 0,20 zł ; w 2012 roku - 9,00 zł). Biorąc pod uwagę ogólny stan księgozbiorów na 1 mieszkańca przypadało 3,59 wolumina (-0,01).

Ubytki (książki i czasopisma oprawne) w bibliotekach publicznych woj. śląskiego w 2013 roku wynosiły 672 170 woluminów, czyli 4,04 % stanu księgozbioru (książki i czasopisma oprawne) z końca poprzedniego roku. W 2013 roku ubytki książek sięgnęły co 24 książki, co w przeliczeniu na 100 mieszkańców wynosi 15 woluminów.

Wskaźnik zakupu zbiorów wynosi dla :

w 2012 roku				w 2013 roku
	całego województwa
		11 wol. / 100 mieszk.		11 wol. / 100 mieszk.
	w tym:	5 wol. ze środków samorządowych	w tym:	5 wol. ze środków samorządowych
	powiatów ziemskich
		11 wol. / 100 mieszk.		11 wol. / 100 mieszk.
	w tym:	6 wol. ze środków samorządowych	w tym:	6 wol. ze środków samorządowych
	powiatów grodzkich
		9 wol. / 100 mieszk.		9 wol. / 100 mieszk.
	w tym:	4 wol. ze środków samorządowych	w tym:	4 wol. ze środków samorządowych

Wskaźnik zakupu ogółem w 2013 roku dla całego województwa pozostał bez zmian i wyniósł 11 woluminów na 100 mieszkańców.

Wskaźnik zakupu ze środków samorządowych w bibliotekach powiatów grodzkich i bibliotekach powiatów ziemskich pozostał bez zmian i wyniósł odpowiednio 4 i 6 woluminów na 100 mieszkańców.

Natomiast wskaźnik zakupu na 100 mieszkańców policzony według danych zawartych w sprawozdaniach GUS-u (tj. zakup ze środków samorządowych i z dotacji Biblioteki Narodowej) wyniósł w 2013 roku 7,72 wolumina na 100 mieszkańców (-0,07) i wciąż odbiega od norm IFLA (25 wol./100 mieszkańców).

Zakup woluminów na 100 mieszkańców w poszczególnych powiatach woj. śląskiego przedstawiają poniższe tabele:

Powiaty ziemskie

Ogółem			Powiat	(w tym ze środków samorządowych)
(różne źródła wpływów)
2013	2012	Różnica +/-		2013	2012	Różnica +/-
17	11	+6	cieszyński	7	6	+1
14	14	bz.	bielski	9	10	-1
13	10	+3	bieruńsko-lędziński	10	8	+2
13	13	bz.	raciborski	7	8	-1
12	12	bz.	będziński	7	6	+1
12	11	+1	kłobucki	8	7	+1
11	11	bz.	częstochowski	7	6	+1
11	10	+1	gliwicki	6	5	+1
11	10	+1	mikołowski	6	4	+2
11	12	-1	pszczyński	6	6	bz.
10	11	-1	lubliniecki	6	6	bz.
10	9	+1	rybnicki	5	4	+1
10	11	-1	tarnogórski	4	4	bz.
10	9	+1	wodzisławski	5	5	bz.
10	11	-1	żywiecki	5	5	bz.
8	10	-2	zawierciański	4	3	+1
7	6	+1	myszkowski	4	3	+1

Wskaźnik nabytków w powiatach ziemskich w 2013 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)

Wskaźnik nabytków w powiatach ziemskich w 2012 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)

Powiaty grodzkie

Ogółem			Powiat	(w tym ze środków samorządowych)
(różne źródła wpływów)
2013	2012	Różnica +/-		2013	2012	Różnica +/-
15	14	+1	Jastrzębie-Zdrój	10	9	+1
13	15	-2	Gliwice	8	11	-3
13	10	+3	Jaworzno	5	3	+2
13	14	-1	Tychy	6	8	-2
12	10	+2	Rybnik	8	4	+4
11	12	-1	Bielsko-Biała	3	3	bz.
11	10	+1	Piekary Śląskie	3	3	bz.
9	12	-3	Dąbrowa Górnicza	4	5	-1
9	8	+1	Mysłowice	3	2	+1
9	6	+3	Świętochłowice	1	2	-1
8	12	-4	Sosnowiec	5	7	-2
7	8	-1	Katowice	3	4	-1
7	7	bz.	Siemianowice Śląskie	2	1	+1
7	10	-3	Zabrze	1	4	-3
6	4	+2	Bytom	3	0	+3
6	7	-1	Chorzów	3	3	bz.
6	7	-1	Częstochowa	1	2	-1
6	8	-2	Żory	2	4	-2
5	5	bz.	Ruda Śląska	1	1	bz.

Wskaźnik nabytków w powiatach grodzkich w 2013 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)

Wskaźnik nabytków w powiatach grodzkich w 2012 r.
(w przeliczeniu na 100 mieszkańców)

W bibliotekach dziesięciu powiatów ziemskich wskaźniki zakupu ze środków samorządowych zwiększyły się, w dwóch uległy obniżeniu, i w pięciu - pozostały na tym samym poziomie co w roku 2012. Natomiast w bibliotekach sześciu powiatów grodzkich wskaźniki zakupu ze środków samorządowych uległy zwiększeniu, w dziewięciu zmniejszyły się, i w czterech - pozostały bez zmian.

W 2013 roku średnia cena książki zakupionej do biblioteki ze środków samorządowych wyniosła 22 zł, i zmalała o 1 zł w stosunku do 2012 roku, w tym w powiatach grodzkich 22 zł (bez zmian) i w powiatach ziemskich 22 zł (bez zmian).

6.2. Polityka gromadzenia zbiorów (książkowych, nieksiążkowych; preferencje)

W 2013 roku podobnie - jak w latach ubiegłych - biblioteki publiczne naszego województwa gromadziły swe zbiory drogą zakupu, darów od czytelników i instytucji, w formie zamiany za książki zagubione lub zniszczone oraz zakupu antykwarycznego. Cennym i bardzo oczekiwanym przez biblioteki sposobem wzbogacania zbiorów był także zakup w ramach Programu Biblioteki Narodowej „Zakup nowości wydawniczych do bibliotek”. W ramach dotacji biblioteki mogły nabywać publikacje drukowane lub na innym nośniku (książki mówione, pisane alfabetem Braille'a, książki elektroniczne, wydawnictwa multimedialne, wydawnictwa nutowe i kartograficzne), dostępne na rynku księgarskim, niezależnie od roku wydania.

Miejskie/Gminne Komisje ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (Blachownia, Boronów, Godów, Kalety, Kamienica Polska, Konopiska, Marklowice, Pilchowice, Pilica, Przystajń, Żywiec) przekazały miejscowym bibliotekom łącznie 29 425 zł na zakup publikacji dotyczących zapobiegania i leczenia wszelkich uzależnień oraz na zakup książek beletrystycznych. Rady Sołeckie w Konopiskach i Ujsołach przekazały łącznie 5 199 zł na uzupełnienie księgozbiorów w tych gminach. Środki na uzupełnienie zbiorów pozyskiwano także od prywatnych firm, banków i fundacji bankowych (np. z Fundacji Bankowej im. dra Mariana Kantona, Fundacji BRE Banku); GBP w Pilchowicach i Świerklańcu pozyskały w ten sposób łącznie 3 500 zł. Z Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności w ramach projektu Aktywny Senior w Bibliotece GBP w Zbrosławicach pozyskała kwotę 2 200 zł na zakup 89 woluminów książek popularnonaukowych oraz bajeczek i książek edukacyjnych dla dzieci.

W ramach drugiej edycji projektu pn. „Biblioteka na to czeka” Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie przekazał 51 bibliotekom naszego województwa (w tym Bibliotece Śląskiej) 1 042 woluminy darów książkowych, wydanych przez IPN w latach 2012-2013 oraz 117 egz. Biuletynu IPN. Przekazano także 258 egz. darów książkowych i 7 jedn. inw. filmów na DVD. Wśród tytułów znalazły się: Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci pod red. Bogusławy Sochańskiej i Justyny Czechowskiej. Warszawa 2012; Lisowski Andrzej: Na Kresach - czas pokoju i wojny. T. 1. Katowice 2011; Lisowski Andrzej: W górnictwie - czas sukcesów i klęsk. T. 2. Katowice 2011; Biskup Hlond i jego diecezja pod red. Jerzego Myszora. Katowice 2013; Ryszka Czesław: Prymas ze Śląska. Katowice 2013; Śliwka Piotr: Czy rata mojego kredytu nie jest za wysoka?. Warszawa 2013; Radziszewski Emil: Bank jako instytucja zaufania publicznego. Warszawa 2013; Chinowski Bartłomiej: Elektroniczne metody płatności. Warszawa 2013; Valponi Paolo: Wisła od źródeł do ujścia [film na DVD]. Warszawa 2013. Darczyńcami byli: prof. Andrzej Lisowski, Duński Instytut Kultury w Warszawie, Sejmik Województwa Śląskiego, Komisja Nadzoru Finansowego oraz Studio Filmowe „Kalejdoskop” w Warszawie.

Z okazji X Ogólnopolskiego Tygodnia Bibliotek, obchodzonego pod hasłem Biblioteka przestrzenią dla kreatywnych Biblioteka Śląska wraz z ZO SBP w Katowicach zakupiła i przekazała bibliotekom 168 egz. okolicznościowych plakatów.

Łącznie w darze Biblioteka Śląska przekazała 168 bibliotekom woj. śląskiego 1 300 wol. książek, 7 jedn. inw. filmów na DVD, 168 egz. plakatów i 6 717 egz. czasopism.

Ponadto z okazji Światowego Dnia Książki i Praw Autorskich, który przypada 23 kwietnia, przekazano dary książkowe Gminnej Bibliotece Publicznej we Włodowicach, w powiecie zawierciańskim.

6.3. Prenumerata czasopism - potrzeby a realia; zakup czasopism elektronicznych (opłacalność, korzyści)

W 2013 roku w bibliotekach publicznych woj. śląskiego prenumerowano ogółem 6 808 tytułów czasopism (wg Wybranych danych statystycznych) o wartości 1 116 983 zł, tj. o 937 tytułów mniej niż w roku 2012. Według sprawozdania K-03 liczba tytułów czasopism bieżących wynosi 14 743; jest to suma wpływów tytułów czasopism ogółem w ciągu roku, razem z prenumeraty i darów.

Dwadzieścia jeden bibliotek, tj. 12,4% (MGBP w Czerwionce-Leszczynach, GBP w Dąbrowie Zielonej, GBP w Istebnej, GBP w Janowie, GBP w Kobiórze, GBP w Koszarawie, GBP w Kruszynie, MGBP w Kuźni Raciborskiej, GBP w Lyskach, GBP w Łękawicy, GBP w Miedźnie, GBP w Mykanowie, GBP w Nędzy, GBP w Olsztynie, GBP w Pietrowicach Wielkich, GBP w Radziechowach-Wieprzu, GBP w Rędzinach, GBP w Starczy, MGBP w Szczekocinach, GBP w Ślemieniu, GBP we Włodowicach) w ogóle nie prowadziło prenumeraty ze względu na brak środków finansowych na ten cel oraz skromne warunki lokalowe niektórych placówek bibliotecznych. Wymienione przyczyny spowodowały, że zarówno liczba, jak i oferta tytułów prasowych nie zaspokajała w pełni potrzeb wszystkich użytkowników. W ubiegłym roku było takich bibliotek siedemnaście. Czytelnicy zgłaszali zapotrzebowanie na periodyki z zakresu komputeryzacji i tematyki artystyczno-plastycznej. Postulowano poszerzenie oferty czasopism branżowych (zarządzanie, medycyna) oraz wydawanych w językach obcych, szczególnie angielskim i rosyjskim. Tylko 19% bibliotek stwierdza, że liczba i tematyka prenumerowanej w 2013 roku prasy zaspokajała potrzeby czytelników.

Prenumerowana prasa obejmowała dzienniki, magazyny ilustrowane, periodyki dla dzieci i młodzieży, tytuły z różnych dziedzin wiedzy, kultury i życia społeczno-politycznego, czasopisma fachowe. Podobnie jak w latach ubiegłych zamówienia na prenumeratę prasy sporządzane były kwartalnie, co pozwalało szybko reagować na zmieniające się zapotrzebowania użytkowników. Poza prenumeratą biblioteki pozyskiwały również czasopisma w formie darów czytelniczych. Były to głównie periodyki kobiece, czasopisma poradnikowe przekazywane przez czytelników. Jak corocznie znaczącą liczbę tytułów przekazywały nieodpłatnie urzędy miast i gmin, biblioteki, szkoły, parafie i stowarzyszenia.

Wszystkie biblioteki publiczne woj. śląskiego otrzymywały nieodpłatnie z Biblioteki Śląskiej - w powiatach ziemskich za pośrednictwem bibliotek powiatowych - miesięcznik społeczno-kulturalny „Śląsk”, którego współwydawcą, wspólnie z Górnośląskim Towarzystwem Literackim w Katowicach, jest Biblioteka Śląska. W 2013 roku przekazano łącznie 6 600 egzemplarzy tego poczytnego, regionalnego pisma.

Wyłącznie czasopisma bibliotekarskie prenumerowało dziewięć bibliotek (MBP Orzesze, MBP Sławków, OKSiR Koniecpol, MGBP Żarki, GBP Gaszowice, GBP Kornowac, GBP Lelów, GBP Lipowa, GBP Rajcza); w 2012 roku takich bibliotek było osiem.

Podobnie jak w latach ubiegłych wśród najpopularniejszych tytułów znalazły się, w kolejności występowania: Poradnik Bibliotekarza, Bibliotekarz, Biblioteka w Szkole, Nowe Książki i Przegląd Biblioteczny. Coraz chętniej prenumerowano Poradnik Instytucji Kultury, miesięcznik ułatwiający interpretację przepisów w instytucjach kultury oraz Książki. Magazyn do czytania, dodatek do Gazety Wyborczej. Informacje o publikacjach dla dzieci i młodzieży czerpano m.in. z kwartalnika Guliwer, wydawanego przez Bibliotekę Śląską, Poradnika Bibliotekarza i z dwutygodnika Świerszczyk.

Pięć bibliotek (3%) w ogóle nie abonowało fachowych czasopism bibliotekarskich (GBP Chełm Śląski, MGBP Krzepice, GBP Mstów, GBP Popów, MBP Ustroń). W 2012 roku takich bibliotek było sześć. Priorytetem wielu bibliotek jest zakup książek kosztem zmniejszenia ilości prenumerowanych czasopism.

Zdecydowana większość bibliotek nie oferowała dostępu do czasopism elektronicznych z uwagi na brak zainteresowania tego typu usługą oraz ograniczone środki finansowe przeznaczone na prenumeratę. Wśród prenumeratorów e-czasopism znalazło się osiem bibliotek (Bielsko-Biała, Bytom, Czeladź, Częstochowa, Gierałtowice, Poraj, Tychy, Żory). W formie daru Książnica Beskidzka w Bielsku-Białej pozyskała jeden tytuł prasy w formie elektronicznej (Gazeta Polska Codziennie), który udostępniała w Czytelni Biblioteki Centralnej. Prenumerowane tytuły to: Dziennik eGospodarka.pl, Infor LEX Biblioteka, Gazeta Prawna.pl, serwis informacji prawnej Lexis.pl, Poradnik Instytucji Kultury, Vademecum Bibliotekarza, Wieści Gminy Gierałtowice. W 2013 roku biblioteki w Mikołowie i Rybniku ze względu na bardzo małe wykorzystanie zrezygnowały z prenumeraty e-gazet. Prasa w wersji elektronicznej nie stanowi atrakcyjnej alternatywy dla prasy drukowanej, która z kolei przegrywa z portalami informacyjnymi, prezentującymi specyficzną formę szybko dostępnej i atrakcyjnie zaprezentowanej informacji abstraktowej. Według opinii bibliotekarzy, korzystający z prasy elektronicznej wymagali nieustannej pomocy i podpowiedzi w posługiwaniu się nią. W wielu bibliotekach czytelnikami prasy są głównie ludzie starsi, którzy przedkładają wydanie papierowe nad ekran monitora, jeszcze inni użytkownicy preferują wypożyczanie czasopism na zewnątrz, a część bibliotek wciąż dysponuje słabą bazą informatyczną. Nie można jednak zapomnieć o zaletach prenumeraty elektronicznej. Są to: łatwość archiwizacji (gromadzenie na dysku twardym komputera), możliwość dostępu do starszych numerów, dostępność każdego wydania w formie pliku pobieranego na komputer, szybka i terminowa dostawa. Wydawcy zapowiadają rozszerzenie rynku e-prasy, w związku z czym należy się spodziewać zwiększenia liczby tytułów dostępnych wyłącznie w formie elektronicznej.

Prasa stanowiła uzupełnienie warsztatu informacyjnego biblioteki.

6.4. Stan reklasyfikacji zbiorów

Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna (UKD) jest systemem pozwalającym na sklasyfikowanie całego piśmiennictwa. Prowadzony i aktualizowany przez Konsorcjum ds. UKD z siedzibą w Hadze, w skład którego wchodzą specjaliści z różnych krajów. W Polsce jest wykorzystywany od 1907 roku. Po wojnie UKD stała się językiem informacyjno-wyszukiwawczym najszerzej stosowanym w bibliotekarstwie publicznym, szkolnym i pedagogicznym. Symbole klasyfikacyjne wraz z ich odpowiednikami słownymi i indeksem alfabetycznym publikowane są w postaci tablic UKD.

Wydanie skrócone tablic UKD zawiera ok. 10% symboli pliku wzorcowego. W Polsce tablice są wydawane przez Bibliotekę Narodową mniej więcej co 10 lat. W 1997 roku ukazały się tablice nr UDC-PO22. Ostatnie wydanie, nr UDC-PO58, obowiązuje od 2006 roku.

W związku ze zmianami symboli pliku wzorcowego i planami opublikowania przez BN w 2016 roku nowych, skróconych tablic UKD, dostępnych wyłącznie w formie on-line, wszystkie biblioteki publiczne naszego województwa poproszone zostały o wypełnienie odpowiedniego formularza. Zawierał on najważniejsze zmiany symboli zawartych w tablicach UDC-PO58 w stosunku do tablic UDC-PO22. Zadaniem bibliotek było udzielenie odpowiedzi, które z symboli UKD z tablic UDC-PO58 pozostały jeszcze do poprawienia, zarówno w zbiorach, jak i katalogach (tradycyjnych i/lub elektronicznych) oraz w ilu placówkach. Uzyskano 100% zwrotnych odpowiedzi, czyli ze 168 bibliotek (bez Biblioteki Śląskiej, która nie stosuje UKD).

Najważniejsze zmiany symboli dotyczyły następujących działów: 2 Religia; 314 Demografia; 364 Opieka społeczna; 502/504 Nauka o środowisku; przebudowa działów: 37 Oświata. Pedagogika; 72 Architektura; 791 Film. Kino. Widowiska publiczne; zlikwidowane działy: 348 Prawo kościelne; 65.01 Organizacja i zarządzanie; 791.43 Film oraz nowe działy: 005 Zarządzanie; 60 Biotechnologia.

Reklasyfikacji zbiorów, zarówno w zbiorach jak i w katalogach, dokonano jedynie w 55 bibliotekach (32,7%) w 297 placówkach (37,1%, gdzie 100%=800 placówek).

Stan prac reklasyfikacyjnych na dzień 31.12.2013 r.

Wyszczególnienie	Liczba bibliotek ze zbiorami zreklasyfikowanymi (168=100%)	Procent bibliotek ze zbiorami zreklasyfikowanymi w stosunku do własnej grupy bibliotek	Liczba placówek ze zbiorami zreklasyfikowanymi (800=100%)	Liczba bibliotek ze zbiorami do zreklasyfikowania (168=100%)
MBP (50=100%)	19	38,0	189 (423+100%)	31
MGBP (22=100%)	8	36,4	29 (95+100%)	14
GBP (96=100%)	28	29,2	63 (282+100%)	68
Razem (168=100%)	55	32,7	281 (800+100%)	113

Jak wynika z powyższej tabeli tylko w jednej trzeciej ogólnej liczby bibliotek dokonano zmian starych symboli UKD na nowe, zgodnie z obowiązującymi tablicami UDC-PO58.

W wielu bibliotekach podczas uzupełniania komputerowych katalogów prowadzona jest jednoczesna kontrola klasyfikacji i dokonywane są zmiany symboli. Wniosek nasuwa się sam: pozostałe 75% bibliotek publicznych naszego województwa powinno zintensyfikować prace reklasyfikacyjne w zbiorach i katalogach, by uniknąć spiętrzenia prac w 2016 roku kiedy Biblioteka Narodowa udostępni on-line kolejne wydanie tablic UKD. Ale najistotniejsza jest aktualność symboli klasyfikacyjnych, ponieważ w większości bibliotek UKD stosowana jest jako narzędzie wyszukiwawcze w katalogach bibliotecznych. I o to biblioteki muszą zadbać, chcąc we właściwy sposób wypełniać funkcje informacyjne.